Wielu młodych ze zdumieniem odkrywa, że w archiwach ZNP w Krakowie mamy mnóstwo materiałów na temat działalności nauczycieli i związkowców w Legionach Józefa Piłsudskiego. Wszystko to trzeba pokazać, by przywrócić prawdę o naszych początkach, o zasługach wielu wspaniałych ludzi.
Z Arkadiuszem Boroniem, prezesem Okręgu Małopolskiego ZNP, rozmawia Piotr Skura
W internecie można obejrzeć wyprodukowany przez Okręg Małopolski ZNP 25-minutowy film dokumentalny „Związek Nauczycielstwa Polskiego wczoraj i dziś – 115 lat Okręgu Małopolskiego”. Skąd się wziął pomysł na taki film?
– W Krakowie już od dawna krążyła idea zrealizowania profesjonalnego filmu o korzeniach Związku. Doszliśmy do wniosku, że nasz Związek ma wspaniałą, ale zapomnianą historię. Wiadomo też, że historia ZNP w Okręgu Małopolskim, Krakowie jest bardzo bogata, bo sięga aż 1905 r. W Krakowie powstała ponadto inicjatywa, by 2020 r. uczynić Rokiem Tajnej Organizacji Nauczycielskiego, czyli upamiętnić w ten sposób niezwykle ważny okres w historii ZNP. Pojawiały się różne koncepcje filmu, zastanawialiśmy się, czy bardziej skupić się na historii, czy może na promocji ZNP. Ostatecznie powstał film, który można obejrzeć m.in. na YouTubie. Składa się on z dwóch części. Pierwsza to historia Związku i Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. W drugiej pokazaliśmy obecny Związek. Zresztą jednego, czyli historii, nie sposób oddzielić od drugiego, tj. współczesności.
Co chcieliście osiągnąć, produkując ten film?
– Mieliśmy jasną intencję: odkłamać historię ZNP. Wielu młodych nauczycieli wciąż jest przekonanych, że ZNP powstał w stanie wojennym! Tymczasem nasza historia sięga początków poprzedniego stulecia. Chcielibyśmy, żeby nasz film obejrzały rady pedagogiczne, ale także całe społeczności szkolne. Marzy nam się, żeby po powrocie do nauczania stacjonarnego prezesi ognisk mogli pokazać film podczas uroczystości szkolnych, posiedzeń rad pedagogicznych czy też starszym uczniom na zajęciach WOS. Z filmu można się przecież dowiedzieć, skąd w Polsce wzięły się związki zawodowe i dlaczego takie organizacje funkcjonują.
W filmie wypowiadają się specjaliści. Prof. Kazimierz Karolczak z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie opowiada o początkach Związku, współpracy nauczycieli z ruchem niepodległościowym, PPS i Piłsudskim.
– Dla starszych koleżanek i kolegów geneza naszego Związku jest rzeczą oczywistą, ale dla młodszego pokolenia – już niekoniecznie. Wielu młodych ze zdumieniem odkrywa, że w archiwach ZNP w Krakowie mamy mnóstwo materiałów na temat działalności nauczycieli i związkowców w Legionach Józefa Piłsudskiego. Wszystko to trzeba pokazać, by przywrócić prawdę o naszych początkach, o zasługach wielu wspaniałych ludzi. Mam wrażenie, że trochę zaniedbaliśmy pamięć o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, że ten wysiłek polskich nauczycieli nie ugruntował się w świadomości społecznej.
Z kolei dr Paweł Sękowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego przypomniał, że TON była ewenementem w europejskim ruchu oporu. W żadnym innym okupowanym kraju nie powstała taka struktura. Ale ok. 8,5 tys. osób zaangażowanych w tajne nauczanie zapłaciło za to życiem.
– To prawda. Dr Sękowski podkreślił, że wśród historyków na całym świecie zajmujących się II wojną światową działalność Tajnej Organizacji Nauczycielskiej jest znana, omawiana i komentowana. To dla nas ważne, bo TON to przecież ZNP działający w warunkach konspiracji. Związek był organizatorem TON, a tajne nauczanie odbywało się w dużym stopniu w ramach zakonspirowanych struktur Związku. W naszym archiwum krakowskim mamy zresztą dokumenty potwierdzające, że po wojnie ZNP zaliczał nauczycielom działalność w TON do okresów zatrudnienia. W naszym filmie chcieliśmy przypomnieć o wspaniałych ludziach, którzy ryzykowali życie, prowadząc tajne nauczanie. Wielu zresztą oddało swoje życie za wierność swojej misji zawodowej.
Jedną z bohaterek filmu jest Krystyna Latecka, emerytowana nauczycielka, członkini ZNP od 1950 r., czyli od ponad 70 lat! Pani Krystyna podkreśliła rolę Związku jako pewnej wspólnoty bliskich, wspierających się ludzi. Bardzo podobną rzecz powiedziała Marta Nazimek-Kolano, młoda nauczycielka: „W Związku jesteśmy rodziną”. Choć obie nauczycielki dzielą pokolenia, to łączy jedno – przynależność do wyjątkowej organizacji zrzeszającej bliskich sobie ludzi, tworzących wspólnotę ponadpokoleniową.
– Cieszę się, że pan to zauważył. Staraliśmy się pokazać prawdę. Mam nadzieję, że za kolejne 50 lat nauczyciele też będą chcieli należeć do naszej związkowej rodziny. Nasz film jest szczery, nikt nikomu nie pisał tekstu, nie rozpisywał ról. Chodziło nam o pokazanie, że ZNP był i jest potrzebny ludziom, nauczycielom i pracownikom oświaty, by mogli porozmawiać o swoich problemach, czasami się zwyczajnie wyżalić. Pokazaliśmy, co Związek może zaoferować młodemu pokoleniu. Dlatego chciałbym zwrócić się z apelem do wszystkich członków ZNP o upowszechnienie filmu, udostępnianie go w mediach społecznościowych, promowanie w najbliższym otoczeniu, wśród współpracowników, znajomych. Warto pokazać innym nasz Związek, jego historię, obecną działalność. Od młodszych pracowników oświaty często słyszymy pytanie: A co Związek może mi dać? W filmie pada odpowiedź na to pytanie.
Mógłby Pan powiedzieć coś o tym, jak powstawał ten film? Jak dużego nakładu pracy wymagał?
– To duże przedsięwzięcie logistyczne, organizacyjne. Trzeba było pogodzić wiele punktów widzenia, koncepcji, pomysłów. Na coś się zdecydować, z czegoś zrezygnować. To nie było łatwe zadanie, szczególnie że taki film robiliśmy po raz pierwszy. Nie mieliśmy żadnych doświadczeń w tej dziedzinie. Skoczyliśmy na głęboką wodę, mam nadzieję, że nie utonęliśmy i że powstał wartościowy film.
Na pewno nie utonęliście. Film jest zrobiony bardzo profesjonalnie. Czuwali nad tym fachowcy?
– Tak, film robili fachowcy według scenariusza stworzonego w czasie długich i nieraz burzliwych obrad Zarządu Okręgu Małopolskiego. Przy okazji naszej rozmowy w imieniu Zarządu i swoim bardzo dziękuję wszystkim, którzy wystąpili w filmie, jak i tym , którzy się do jego powstania przyczynili.
Dziękuję za rozmowę.
Na zdjęciach: Kadry z filmu „ZNP wczoraj i dziś – 115 lat Okręgu Małopolskiego”.
***
Rozmowa ukazała się w Głosie Nauczycielskim nr 5-6 lutego br. z 3-10 lutego 2021 r. – w wydaniu papierowym i elektronicznym (ewydanie.glos.pl)
***
„ZNP wczoraj i dziś – 115 lat Okręgu Małopolskiego”.
Film można obejrzeć m.in. na stronie:
https://znp.edu.pl/film-znp-wczoraj-i-dzis-115-lat-okregu-malopolskiego/
Więcej na temat historii Związku Nauczycielstwa Polskiego: