W niedzielę 26 października 2025 roku po raz pierwszy obchodziliśmy Dzień Pamięci o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. W tym dniu członkowie i członkinie ZNP upamiętniali dokonania Tajnej Organizacji Nauczycielskiej i nauczycieli tajnego nauczania, składali kwiaty pod pomnikami i tablicami TON. Był to wyraz hołdu dla nauczycieli, którzy w okresie okupacji hitlerowskiej z odwagą i poświęceniem prowadzili tajne nauczanie, przyczyniając się do podtrzymania polskiej kultury, wiedzy i tożsamości narodowej.
Na budynkach siedzib i placówek oświatowych związkowcy z ZNP zawiesili flagi. Powiewają one także na siedzibie Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie.
W niedzielę delegacja ZNP z prezesem Sławomirem Broniarzem i wiceprezes ZG ZNP Aleksandrą Jadwigą Rezler na czele złożyła kwiaty przed Pomnikiem Tajnej Organizacji Nauczycielskiej na warszawskim Powiślu.
26 października. Dzień TON- Tajnej Organizacji https://t.co/uAP9qMcksx wojenny krypttlonim ZNP. Blisko 10 tyś. . nauczycieli poległo w czasie II wojny światowej, ucząc i kształcąc polską młodzież
Cześć Ich pamięci! pic.twitter.com/WhfAdMraRe— Sławomir Broniarz (@Broniarz) October 26, 2025
Członkowie Oddziału ZNP w Poznaniu wraz z prezesem Okręgu Wielkopolskiego ZNP Małgorzatą Kowzan oraz członkiem sekretariatu Zarządu Okręgu Hanną Czerniak spotkali się na skwerze Tajnej Organizacji Nauczycielskiej aby uczcić pamięć nauczycielek i nauczycieli, którzy z narażeniem życia prowadzili tajne nauczanie w czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1945.
Karol Urbański – wiceprezes ZO ZNP w Białymstoku zapalił znicze pod obeliskiem Nauczycieli Tajnego Nauczania, który znajduje się obok VII Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Wierzbowej w Białymstoku. Niedaleko znajduje się rondo im. Nauczycieli Tajnego Nauczania. Na obelisku jest wieniec od Oddziału ZNP w Białymstoku, który zgodnie z kilkuletnią tradycją składany jest 14 października w Dniu Edukacji Narodowej przez członków Prezydium.
W Kutnie na ścianie Domu Nauczyciela przy ul. Długosza 9 odsłonięto mural poświęcony Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Powstał on z inicjatywy Oddziału Międzygminnego ZNP w Kutnie jako hołd dla nauczycieli-bohaterów, którzy w najtrudniejszych czasach walczyli o prawdę, wiedzę i tożsamość młodego pokolenia.
W Płocku odbędą się uroczystości nadania imienia Tajnej Organizacji Nauczycielskiej jednemu z rond na skrzyżowaniu Przemysłowej z ul. Rutskich. Zostanie też zaprezentowany film o historii ZNP, jego działalności i osobach z nim związanych. Na terenie Płocka i powiatu płockiego takich kompletów działało aż 300, a 108 nauczycieli tajnego nauczania zostało oficjalnie zweryfikowanych.
W Wołominie 28 października pod egidą Oddziału ZNP odbędą się uroczystości odsłonięcia tablic poświęconych nauczycielom tajnego nauczania. Tablice zwisną na 10 szkołach. To Szkoła Podstawowa im. Cypriana Kamila Norwida w Dąbrówce, Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Zofii Nałkowskiej w Kobyłce, Szkoła Podstawowa nr 1 im. Kornela Makuszyńskiego w Markach, Zespół Szkolno-Przedszkolny w Poświętnem, Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie, Szkoła Podstawowa im. Rzeczpospolitej Norwidowskiej w Strachówce, Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Tłuszczu, Szkoła Podstawowa nr 1 w Wołominie, Szkoła Podstawowa nr 1 im. gen. Franciszka Kleeberga w Ząbkach, Szkoła Podstawowa nr 1 im. Bolesława Prusa w Zielonce.
Także w Pszczynie Sekretariat Zarządu Oddziału ZNP w Pszczynie złożył 26 bm. kwiaty pod Pomnikiem ZNP i TON. Pomnik ZNP i TON został odsłonięty w Pszczynie 13 października bieżącego roku na Placu Zwycięstwa i Wolności. Odsłonięto także „ławeczkę ZNP”.
Pod koniec maja 2025 roku w Krakowie w ramach obchodów 120-lecia ZNP otwarto Ścieżkę Edukacyjną miasta poświęconą Bohaterom Tajnego Nauczania. Odsłonięty został także pomnik Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON).
W Warszawie od 2000 roku stoi Pomnik Tajnej Organizacji Nauczycielskiej zlokalizowany na terenie Parku Kazimierzowskiego na skarpie uniwersyteckiej niedaleko siedziby ZG ZNP na Powiślu. Monument przedstawia rozłożony uczniowski zeszyt. Kwadrat umiejscowiony na lewej stronie „książki” symbolizuje okno, bo specjalne ustawienie kwiatka lub firanki w oknie oznaczało, że jest bezpiecznie i można przyjść na lekcje.
W Muzeum Historycznym w Przasnyszu można oglądać wystawę „Kobiety nadawały TON”. Głos Nauczycielski jest patronem medialnym wystawy. Po zakończeniu wystawy plansze, które przygotowali autorzy ekspozycji, zostaną umieszczone na placu przy Szkole Podstawowej nr 2 i będą dostępne dla wszystkich zainteresowanych.
– Dla uczniów szkół podstawowych będziemy prowadzić także warsztaty edukacyjne „Wojenne dziewczyny z przasnyskiego TON-u”, które przybliżą temat tajnego nauczania i jego rolę w podtrzymywaniu polskiej tożsamości narodowej. Młodzież będzie miała okazję dowiedzieć się, jak wyglądała konspiracyjna edukacja i jak ogromne ryzyko podejmowały nauczycielki” – mówił m.in. w rozmowie z Głosem Przemysław Prekiel z Muzeum Historycznego w Przasnyszu, współautorem wystawy „Kobiety nadawały TON”.
🔴 W niedzielę 26 października obchodzimy Dzień Pamięci o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej
🔴 Pamiętaj! Tajna Organizacja Nauczycielska to kryptonim podziemny Związku Nauczycielstwa Polskiego (@ZNP_ZG) w czasie drugiej wojny światowej (1939-1945)https://t.co/4BPHnWFCmX— Głos Nauczycielski (@GNauczycielski) October 25, 2025
– Moje koleżanki będą też opowiadały o małej konspiracji, bo mało kto wie, że by tajna lekcja w czasie okupacji mogła się w ogóle odbyć, jeden z uczniów musiał zawsze stać na czatach. Nie tylko, żeby ostrzegać przed Niemcami, ale też nieraz przed sąsiadami, którzy mogli donieść. Przede wszystkim w takich mniejszych miastach jak Przasnysz bano się jednak żandarmów. W chwili wtargnięcia żandarma najczęściej mówiono, że dzieci uczą się niemieckiego.
Uroczystości upamiętniające TON odbyły się i będą się odbywać w wielu miejscach w całej Polsce. Dlaczego tak ważną datą był 26 października? Bo w tym dniu, w 1939 r., podczas zebrania w mieszkaniu prezesa ZNP Zygmunta Nowickiego zapadła decyzja o przejściu Związku Nauczycielstwa Polskiego do konspiracyjnej działalności pod nazwa Tajna Organizacja Nauczycielska (TON).
We wrześniu Sekretariat Zarządu Głównego ZNP przyjął specjalną uchwałę w tej sprawie i postanowił ustanowić dzień 26 października każdego roku Dniem Pamięci o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej.
TON została założona 26 października 1939 r. przez Zygmunta Nowickiego (1881-1944), prezesa ZNP i doświadczonego konspiratora jeszcze z czasów carskich (prezes Nowicki prowadził tajne nauczanie w zaborze rosyjskim) oraz czterech innych przedstawicieli Związku, będących zarazem członkami Prezydium Zarządu Głównego ZNP, czyli: Kazimierza Maja, Wacława Tułodzieckiego, Teofila Wojeńskiego i Czesława Wycecha.
Zdecydowali ono wówczas, że ZNP przechodzi do działalności podziemnej, przyjmując kryptonim Tajna Organizacja Nauczycielska (TON). Prowadzenie tajnej działalności oświatowej było ważną formą walki z okupantem, który dążył do wyniszczenia polskiej inteligencji. Niemcy zamknęli szkoły średnie i uniwersytety, pozwalając jedynie na naukę na poziomie elementarnym, ale z programem znacznie okrojonym i zniekształconym, który miał wpajać polskim dzieciom niemiecką, hitlerowską propagandę. Tajne nauczanie objęło dziesiątki tysięcy dzieci, zapewniając kształcenie na poziomie szkoły powszechnej, gimnazjum i liceum, aż po uniwersytety i politechniki, według przedwojennych programów.
Kadry i struktury TON/ZNP były istotną bazą organizacyjną tajnego nauczania, a działalność terenowych Komisji Oświaty i Kultury Polskiego Państwa Podziemnego była możliwa w dużym stopniu właśnie dzięki pracy związkowców z ZNP. Czesław Wycech z tzw. Centralnej Piątki – kierownictwa TON – był jednocześnie dyrektorem Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj.
Nauczyciele zaangażowani w tajne nauczanie płacili często najwyższą cenę, jaką była śmierć w egzekucjach, gestapowskich katowaniach i obozach koncentracyjnych. Jednym z najbardziej znanych nauczycieli tajnego nauczania – bohaterów tamtych dni – był Marian Batko, członek TON/ZNP zamordowany 27 kwietnia 1941 r. w bunkrze głodowym niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau.
Podczas obchodów 120-lecia ZNP, które odbywają się w całym kraju członkinie i członkowie Związku przywołują pamięć o nauczycielkach i nauczycielach tajnego nauczania.
ZNP przygotował specjalny folder o TON. Można go znaleźć tutaj
>> Więcej o historii ZNP:
https://glos.pl/tag/nasza-historia
(GN)
W niedzielę 26 października obchodzimy Dzień Pamięci o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej
120 lecie ZNP: Ogólnopolskie obchody Jubileuszu Związku w Pilaszkowie oraz Strykowie