Imieniny Józefa Piłsudskiego (19 marca) były w okresie międzywojennym szczególnym świętem obchodzonym w całym społeczeństwie, także w Związku Nauczycielstwa Polskiego, który czcił swojego honorowego członka.
Imieniny Marszałka były w okresie II Rzeczypospolitej szczególną okazją do uczczenia twórcy Niepodległej. Uroczyście je świętowano także po śmierci Józefa Piłsudskiego w 1935 r. Nawet podczas okupacji niemieckiej major Henryk Dobrzański „Hubal”, słynny dowódca Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego, nakazał uroczyste obchody tego dnia w 1940 r.: „W dniu 19 marca, pamięci imienin Wielkiego Wodza Marszałka Józefa Piłsudskiego, zarządzam uroczyste nabożeństwo o godzinie 9-tej. […] w miejscowości Huciska”. Również Związek Nauczycielstwa Polskiego nie zapominał o tym dniu. Organizacja angażowała się w różne formy uczczenia przywódcy państwa. Warto też pamiętać, że kult Marszałka miał charakter państwowy, a i przywódcy związkowi byli silnie związani z działalnością niepodległościową i samym Piłsudskim. Towarzyszami walki Marszałka byli choćby wiceprezes ZNP Julian Smulikowski czy też członek Związku gen. Bolesław Popowicz.
Głos Nauczycielski zawsze wydawał okolicznościowe numery, w których znajdowały się informacje związane z tym dniem, szczególnie widoczne było to po 1926 r. W 1932 r. w numerze z 20 marca odnoszącym się do imienin Marszałka odnajdujemy artykuł o wymownym tytule „W hołdzie wychowawcy narodu”. Rok później w numerze datowanym na 19 marca ukazał się tekst, który podkreśla znaczenie Komendanta dla państwa i edukacji „O wielkości i kulcie dla wielkości”. W 1935 r. w numerze z 17 marca na pierwszej stronie Głos Nauczycielski zamieścił tekst życzeń pod bardzo charakterystycznym tytułem „Chylą się sztandary”,
w pewien sposób był on proroczy,
bowiem za niecałe dwa miesiące Związek, podobnie jak cała Polska, żegnał Józefa Piłsudskiego.
Imieniny twórcy Niepodległej Związek, a zarazem redakcja Głosu Nauczycielskiego obchodziły także już po odejściu Marszałka. W 1938 r. Głos z 20 marca uczcił Józefa Piłsudskiego artykułem „Zwyciężał sam siebie”. 19 marca 1939 r. w Głosie ukazał się artykuł, nawiązujący do wydarzeń sprzed 20 lat, gdy złożył urząd Naczelnika Państwa w ręce nowo powołanego Sejmu. Stanowiło to swego rodzaju przypomnienie wielkiego męża stanu, którego brak był odczuwalny w momencie zagrożenia kraju.
Jak więc widać, zwyczaj celebrowania imienin Marszałka przez Związek utrzymał się do wybuchu II wojny. Można czasem zżymać się na styl i formę tekstów, których celem było uczczenie solenizanta, jednak trzeba pamiętać, że były one znakiem czasu, oddawały nastrój chwili. Najważniejsze jest to, że podkreślają one
znaczenie tej postaci dla Związku
i pokazują więzi łączące Marszałka z naszą organizacją. Świadczą o tym także zachowane dokumenty. Jednym z pierwszych przykładów jest tu zaproszenie na raut Związku Nauczycielstwa Polskiego, którego było „Celem uczczenie Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego w dniu Jego Imienin”. Miał on się odbyć 18 marca 1926 r. w Salach Redutowych w Warszawie. Komitet Organizacyjny składał się ze 159 osób – przedstawicieli elit intelektualnych i politycznych oraz wojskowych. Warto tu wymienić tu (zachowujemy kolejność alfabetyczną): Juliusza Kadena-Bandrowskiego, pisarza, biskupa Władysława Bandurskiego, kapelana legionowego, Ignacego Daszyńskiego, prezydenta RP Ignacego Mościckiego, Jędrzeja Moraczewskiego, byłego premiera, gen. Edwarda Rydza-Śmigłego. Do reprezentowania Związku wyznaczono m.in. senatora i prezesa Stanisława Nowaka. Zaproszenie to zostało doręczone 16 marca 1926 r.. Jednocześnie Związek wysłał 19 marca 1926 r. depeszę gratulacyjną: „Marszałek Józef Piłsudski Sulejówek – Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych przesyła Pierwszemu Marszałkowi Polski i Swemu Honorowemu Członkowi w dniu Imienin najserdeczniejsze życzenia oraz wyrazy czci. Senator Stanisław Nowak, Prezes Związku, Roman Tomczak, Sekretarz Generalny”.
W tym samym roku pismem z 13 marca jeden z działaczy związkowych w Jędrzejowie Bogumił Karpiński ze szkoły św. Stanisława informował Zarząd Główny Związku o organizacji akademii z okazji imienin Marszałka, wspominając jednocześnie o różnych perturbacjach z tym związanych. Pisał także o trudnościach czynionych mu przez inspektora szkolnego oraz dyrekcje dwóch szkół, o wydanym zakazie udziału w akademii młodzieży szkolnej. ZG Związku odpowiedział na to pismo, zwracając uwagę, że taki zakaz nie ma podstaw prawnych, co więcej, jest nieprzyzwoity, bowiem dotyczy Marszałka.
Zachowało się wiele dokumentów potwierdzających, że Związek był
ważną instytucją braną pod uwagę
jako współorganizator istotnych z punktu widzenia ówczesnego państwa uroczystości, a takimi były obchody imienin Józefa Piłsudskiego. Jednocześnie Związek był zapraszany na obchody organizowane przez inne instytucje, np. przez Prywatną Szkołę Męską w Warszawie w 1934 r. czy Okręg Warszawski Związku Peowiaków (w 1933 r.). W krakowskim archiwum ZNP znajduje się zaproszenie dla Stanisława Nowaka na uroczystości imieninowe ku czci Józefa Piłsudskiego organizowane przez Koło Krakowskie Rodzin Wojskowych. Takie zaproszenia miały istotne znaczenia wizerunkowe dla Związku, wskazywały na jego pozycję oraz na silne związki z Józefem Piłsudskim i jego obozem.
Ciekawym dokumentem jest także pismo Władysława Jaroszewicza, komisarza rządu na miasto stołeczne Warszawę, adresowane do Związku z 9 marca 1934 r., w którym
zawarto zalecenia jak powinny wyglądać
obchody imienin Marszałka odbywające się w zakładach wychowawczo-opiekuńczych. Adresat tego pisma nie był przypadkowy, bowiem Związek w dużej mierze miał wpływ poprzez swoich członków na te placówki, a także posiadał własną bursę w Warszawie. Oto fragmenty tego pisma:
„Do Zarządu Związku Nauczycielstwa Polskiego.
Uroczystość obchodu Imienin Pierwszego Marszałka Polski, Józefa Piłsudskiego, w dn. 19 marca winna odbić się w sercach wychowanków zakładów wychowawczo-opiekuńczych żywem i trwałem echem, jako chwila radosna bliska ich sercom.
By cel ten osiągnąć, proszę aby Zakłady, w miarę posiadanych środków i możliwości lokalnych, zorganizowały obchód w tym dniu, na który winny się złożyć:
- pogadanka okolicznościowa o treści związanej z działalnością Marszałka,
- umilenie dziatwie dnia przez śpiewy, gry i zabawy,
- wreszcie dekoracja gmachu i sal.
Akcja ta powinna objąć nie tylko wychowanków Zakładu, ale stać się dostępną dla ubogiej dziatwy najbliższej dzielnicy – wnosząc chwilę radości w jej życie.
Komisarz Rządu
W.[ładysław] Jaroszewicz”
Przykłady dokumentów znajdujących się w archiwach związkowych odnoszących się do obchodów imienin honorowego członka ZNP w okresie II Rzeczypospolitej świadczą o dużym zaangażowaniu organizacji w to wydarzenie. Pokazują także pozycję tej organizacji jako kształtującej ideowo szkolnictwo i mającej niebagatelny wpływ na jego kształt organizacyjny a zarazem na samo nauczycielstwo. Można pokusić się o stwierdzenie, że w II RP Związek Nauczycielstwa Polskiego był filarem państwa w zakresie szkolnictwa, jako znaczący podmiot związkowy, największy liczebnie i najsilniejszy ekonomicznie. Włączał się w umocnienie legendy Józefa Piłsudskiego.
Dr Piotr Wierzbicki
ZNP Kraków-Śródmieście
Marszałek Józef Piłsudski, honorowy członek ZNP. 152. rocznica urodzin twórcy Niepodległej
Bibliografia
>> Archiwum ZG ZNP
>> Archiwum Okręgu Małopolskiego ZNP
>> „150. rocznica urodzin Józefa Piłsudskiego. Związki Naczelnika Państwa Polskiego z Akademia Górniczą w Krakowie, Krakowem i Związkiem Nauczycielstwa Polskiego” red. A. Ryś, D. Sala, P. Wierzbicki, Kraków 2017
>> „Dziennik Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego majora Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal” oprac. P. Skorut, P. Wierzbicki, Kraków 2019