Cyfrowy debiut ma za sobą blisko 75% 5-8 latków. Prawa dzieci i młodzieży w sieci nie są respektowane. Poruszające wnioski z drugiej edycji raportu „Dojrzeć do praw”

Z internetu korzysta 90% dzieci w wieku 5-17 lat, a cyfrowy debiut ma za sobą blisko 75% 5-8 latków. W ocenie ekspertów ich prawa w sieci nie są szanowane, a z wyzwaniami często muszą radzić sobie na własną rękę. Fundacja Orange opublikowała drugą edycję raportu „Dojrzeć do praw” z monitoringu praw i podmiotowości dzieci w internecie. Szczególną uwagę zwraca na temat ochrony prywatności i wizerunku młodych ludzi. Wnioski badaczy wraz z komentarzem autorów zostały zaprezentowane podczas 3. Forum Fundacji Orange w Warszawie.

„Dojrzeć do praw” – druga edycja raportu z monitoringu praw i podmiotowości dziecka w Polsce w dobie społeczeństwa informacyjnego już dostępna. Dane z raportu są poruszające i w dużym stopniu alarmujące. Powinny uświadomić dorosłym skalę wyzwań dotyczących praw dziecka we współczesnym świecie.

Dzieci i młodzież to blisko 20% naszego społeczeństwa. Mają swoje prawa, także w środowisku cyfrowym.

  • Czy i w jakim stopniu są one respektowane?
  • Czy dzieci są traktowane podmiotowo w kontekście doświadczeń cyfrowych?
  • Czy tempo zmian technologicznych pozwala nadążać za ciągle nowymi wyzwaniami ery smartfona?

„W raporcie „Dojrzeć do praw” 2025 zobaczycie, jak ocenia to grono eksperckie, jak internauci, a co o swoich cyfrowych doświadczeniach mówią ludzie młodzi. Poznacie też listę najbardziej palących wyzwań i rekomendacji dot. zwiększenia ochrony praw dziecka w środowisku cyfrowym” – informuje na swojej stronie internetowej Fundacja Orange.

– Raport „Dojrzeć do praw” to analiza stanu poszanowania praw i podmiotowości dzieci w internecie. Zawiera oceny 80 ekspertów i ekspertek oraz wnioski z badań przeprowadzonych z młodymi ludźmi, – mówi Małgorzata Kowalewska, członkini zarządu Fundacji Orange.

– Dzięki temu zyskujemy szerszą perspektywę, która pozwala dostrzec zarówno wyzwania, jak i możliwości ich rozwiązań. Zdecydowaliśmy, też tematem przewodnim tegorocznej edycji raportu będzie ochrona prywatności w internecie. Wynika to z potrzeb jakie zgłaszali nam młodzi ludzie w poprzedniej edycji badania. A wiemy, że niewystarczająca ochrona prywatności wpływa na takie zjawiska, jak hejt, cyberprzemoc, mowa nienawiści – były to dla nas naturalny wybór – dodaje Małgorzata Kowalewska.

Raport został przedstawiony podczas odbywającego się w Warszawie 3. Forum Fundacji Orange. Fundacja świętuje w tym roku 20-lecie rozpoczęcia działalności. Głos Nauczycielski współpracuje z Fundacją Orange przy różnych inicjatywach i projektach. M.in. już od 5 lat wspólnie organizujemy Konkurs Nauczyciel Jutr@, który towarzyszy Konkursowi Nauczyciel Roku.

Ramą merytoryczną monitoringu jest Komentarz ogólny nr 25 do Konwencji o prawach dziecka (2021). Zawiera on wytyczne dotyczące poszanowania praw dziecka w kontekście cyfrowym: jego bezpieczeństwa, prywatności, dostępności technologii, sposobów reagowania na sytuacje, w których doświadcza przemocy lub wyzysku czy ochrony przed dyskryminacją.

Jak powstał raport? 80 ekspertek i ekspertów, którzy wzięli udział w przygotowaniu raportu, oceniło stan realizacji praw i podmiotowości dziecka w inernecie na zaledwie 2,3 punktu na dziesięciopunktowej skali. Za najpoważniejsze problemy uznali powszechność mowy nienawiści, dyskryminację dzieci z grup mniejszościowych (rodzin imigranckich, uchodźczych i z niepełnosprawnościami), brak równego dostępu do wartościowych treści cyfrowych oraz niewystarczającą ochronę prywatności i wizerunku dzieci.

W ich ocenie, dynamika zmian technologicznych potęguje problemy, bo w wielu przypadkach brakuje czasu na kompleksowe projektowanie rozwiązań i regulacji, a zostaje przysłowiowe „gaszenie pożarów”. Brakuje też swego rodzaju „umowy społecznej”, która pozwalałaby traktować temat praw dzieci w internecie w sposób priorytetowy.

Jan Herbst, socjolog i redaktor merytoryczny raportu „Dojrzeć do praw” komentuje:  – Ocena stanu poszanowania praw dzieci w internecie przez ekspertki i ekspertów pokazuje, że między literą prawa a praktyką rozciąga się w Polsce luka, którą młodzi wypełniają własnymi, często prowizorycznymi strategiami przetrwania – nie, jak zwykło się mówić, w „cyfrowym świecie”, ale po prostu w świecie, w jakim obecnie żyją.

Eksperci i ekspertki wskazują, że punktem wyjścia powinna być budowa spójnego systemu ochrony praw dziecka w internecie – z jasnym podziałem kompetencji, monitoringiem i mechanizmami reagowania na nowe zjawiska.

Wśród nich najważniejsze wydają się: nowe regulacje prawne, odpowiedzialność platform i big techów, w tym projektowanie usług zgodnie z zasadą child right by design, wzmocnienie pozycji dzieci jako podmiotów prawa poprzez ustawowe prawo współdecydowania o publikacji wizerunku i konsultacje z dziećmi, edukacja cyfrowa i medialna – wprowadzona systemowo, od przedszkola po szkołę średnią, obejmująca także rodziców, nauczycielki i nauczycieli oraz wsparcie i działania społeczne ukierunkowane na kampanie edukacyjne o higienie cyfrowej i prawach dziecka.

Najważniejsze wnioski z raportu:

1. Polskie dzieci i nastolatki dorastają w cyfrowym świecie, a internet jest ich naturalnym środowiskiem życia, nauki, zabawy, relacji rówieśniczych.

2. To tu spotykają hejt, nadużycia i trudne sytuacje, które chwieją ich poczuciem bezpieczeństwa.

3. Różnice między tym, jak świat cyfrowy widzą dzieci, rodzice i ekspertki/eksperci, są uderzające.

4. Zbiorowa ocena stanu poszanowania praw dziecka w środowisku cyfrowym ze strony 80 ekspertek i ekspertów wynosi 2,3 pkt w 10stopniowej skali (łączny odczyt Indeksu Praw i Podmiotowości Dziecka).

5. Najpoważniejsze problemy to dyskryminacja dzieci z grup mniejszościowych (z rodzin imigranckich/uchodźczych oraz dzieci z niepełnosprawnościami), brak równego dostępu do wartościowych treści cyfrowych, powszechność mowy nienawiści, brak ochrony dzieci przed cyberagresją i nękaniem (1/10 pkt), ekspozycja dzieci na treści brutalne lub seksualne w internecie (1,2/10 pkt), brak uczenia krytycznej oceny informacji i myślenia (0,8–0,9/10 pkt), i niewystarczająca ochrona prywatności i wizerunku dzieci online.

6. Regulacje, działania rodziców, szkół i instytucji nie nadążają za wyzwaniami, które powoduje niezwykle dynamiczny postęp technologiczny.

7. Między literą prawa a praktyką rozciąga się luka, którą młodzi muszą wypełniać własnymi, często prowizorycznymi strategiami radzenia sobie. Dodatkowo, ich wiedza o higienie cyfrowej i ochronie prywatności jest ograniczona.

8. W kontekście ochrony prywatności prawo co do zasady zapewnia dzieciom ochronę, ale w praktyce ich egzekwowanie napotyka bariery.

9. Tempo zmian technologicznych jest coraz szybsze, a wyzwania coraz bardziej złożone. Generatywna sztuczna inteligencja (GSI) staje się nie tylko narzędziem pracy i nauki, lecz także „towarzyszem” w codzienności młodych. Daje łatwy dostęp do wiedzy i twórczości, ale potęguje ryzyka.

10. Mimo nienadążania za tempem rozwoju nowych technologii, świadomość problemów rośnie, a wola działania jest realna. W wielu obszarach podjęto już istotne kwestie, np. związane z wprowadzeniem standardów ochrony małoletnich.

11. Najlepiej oceniane obszary w panelu eksperckim to: działania organizacji pozarządowych na rzecz praw dzieci (8,4/10 pkt), działalność instytucji rzeczniczych (6,3 i 6,2/10 pkt) oraz realizacja prawa dzieci do udziału w kulturze.

Raport można przeczytać TUTAJ:

https://fundacja.orange.pl/app/uploads/2025/11/raport_dojrzec_do_praw_2025.pdf

(DK, GN)

Źródło: https://fundacja.orange.pl/prawadziecka

Zdjęcie: Wykres z raportu „Dojrzeć do praw” (screen)