Dr Konrad Ciesiołkiewicz o projekcie PRECOBIAS: Edukacja obywatelska potrzebna od zaraz

Na nauczycielach spoczywa szczególna odpowiedzialność za wychowanie do życia w demokratycznej wspólnocie przy jednoczesnym nabywaniu zdolności do konstruktywnego przeciwstawiania się niszczącej ją radykalizacji.

Narzekanie na niewystarczający poziom kompetencji obywatelskich w Polsce i jego zgubne dla społeczeństwa skutki jest obecne w polskiej debacie medialnej od lat. Jednak dziś widmo niebezpiecznej i prowadzącej do przemocy oraz niebaczącej na ludzką godność radykalizacji staje się integralną częścią głównego nurtu życia publicznego. Nadszedł czas, by otrząsnąć się z letargu, przestać utyskiwać i zacząć działać.

 Polityczno-społeczne tło

Gruntem dla ekstremistycznych działań są zawsze braki w kapitale społecznym. Jego główna miara, czyli indeks zaufania, w naszych warunkach okazuje się indeksem braku zaufania. 68 proc. Polaków cechuje postawa nieufności i ostrożności wobec innych (CBOS, 2018). W większości nie ufamy też instytucjom publicznym. Wybitny polski socjolog Henryk Domański podkreśla, że „w systemach demokratycznych zaufanie do ludzi jest wyższe niż w systemach autorytarnych, co można interpretować jako efekt większej otwartości i gwarantowania praw mniejszościom” (Domański, 2018).

Z ostatniej Diagnozy Społecznej opublikowanej w 2015 r. dowiadujemy się, że jedynie 13,4 proc. Polek i Polaków należało do szeroko rozumianych organizacji społecznych, a jedynie 6,1 proc. pełniło w nich bardziej odpowiedzialne funkcje.

Jest to o tyle ważne, że ta forma zaangażowania w szczególny sposób przekłada się na zdobywanie kompetencji obywatelskich niezbędnych dla rozwoju i działania systemu demokratycznego. W swoim badaniu 30-lecia psycholożka Krystyna Skarżyńska („My. Portret psychologiczno-społeczny Polaków z polityką w tle”, 2019) diagnozuje mniejszościowy, ale niezwykle silny rys naszego społeczeństwa nazywany „społecznym darwinizmem”. Charakteryzuje się on m.in. brakiem wiary w istnienie dobra wspólnego, głęboką nieufnością wobec innych i przypisywaniem im złych intencji. Cechuje go także akceptacja dla instrumentalizowania innych ludzi, bezwzględność, a nawet przyzwolenie na stosowanie rozwiązań siłowych.

Aprobatę dla przemocy stwierdzono także w badaniach porównawczych Polaków i Węgrów. Realizujący je Instytut Spraw Publicznych wprowadził pojęcie „trybalizmu” objawiającego się przez połączenie manichejskiej narracji o świecie i autorytaryzmu, charakteryzujących się pokładaniem ufności w silnych przywódcach i do pewnego stopnia akceptacji dla przemocy. 15 proc. badanych Polaków to zwolennicy trybalizmu, a 20 proc. z tej grupy wyraża aprobatę dla użycia przemocy do osiągania celów wyższych. 35 proc. uczestników badania uznało także, że podejmowanie istotnych decyzji lepiej oddać w ręce silnego przywódcy niż demokratycznie wybieranych polityków (Political Capital, 2018).

Wychowanie do demokracji

Wydaje się, że w szczególności obszar edukacji i wychowania nie powinien pozostawać obojętny ani na przedstawione tło społeczno-polityczne, ani na spustoszenie siane w debacie publicznej przez samozwańcze tzw. środowiska patriotyczne. Posiadają one dzisiaj przedstawicieli w parlamencie i działają w majestacie instytucji państwowych. Edukacja nie może być także bierna wobec zideologizowanego i nacechowanego przemocą języka stosowanego przez liderów życia publicznego i społecznego.

John Dewey, słynny amerykański pedagog, podkreślał, że szkoła jest społeczeństwem w pigułce, w której kwitnąć powinna demokracja oraz poszukiwanie sposobów naprawy jej bolączek.

Patrząc na edukację – formalną i nieformalną – przez pryzmat szczególnie potrzebnej pedagogiki publicznej, jej pierwszym i najważniejszym posłaniem powinno być nie tyle adaptowanie uczniów do warunków obecnego systemu, co jego ciągłe kwestionowanie i dążenie do jego modyfikacji. Służyć ma w ten sposób  dobru wspólnemu oraz upodmiotawianiu jednostek i nowych grup społecznych.

Zatem to właśnie szkoły, ale w mojej ocenie także inne przestrzenie „sieci uczenia się” (organizacje, kluby, świetlice środowiskowe, media etc.) są – jak pisze Henry A. Giroux w książce z Lechem Witkowskim – „głównymi instytucjami kształtowania młodzieży do życia publicznego” (Giroux, Witkowski, 2010). Na nauczycielach, pedagogach i animatorach społecznych spoczywa szczególna odpowiedzialność za wychowanie do życia i współtworzenia demokratycznej wspólnoty przy jednoczesnym nabywaniu zdolności do konstruktywnego przeciwstawiania się niszczącej ją radykalizacji.

Certyfikowana nauka deradykalizacji

Pewną propozycją wsparcia dla nauczycielek i nauczycieli oraz wszystkich zaangażowanych w różne obszary edukacji jest projekt powstały pod auspicjami Komisji Europejskiej pod nazwą PRECOBIAS (Prevention of Youth Radicalisation Through Self-Awareness on Cognitive Biases), mający na celu zapobieganie radykalizacji młodych ludzi w internecie i poza nim. Pomaga on zrozumieć, jak przebiega proces radykalizacji i jak można mu zapobiegać. Projekt opiera się na bezpłatnym szkoleniu online w języku polskim, po skończeniu którego uzyskać można certyfikat sygnowany przez Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium oraz Uniwersytet w Gandawie.

Program zawiera w sobie wiedzę z zakresu dziesięciu najczęściej doświadczanych zniekształceń poznawczych, w tym m.in.: efekt grupy wewnętrznej i zewnętrznej, efekt autorytetu, pozytywnej retrospekcji, grupowego oportunizmu, zjawiska wrogich mediów.

Wszystkie zniekształcenia poparte są przykładami oraz poradami zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Dla nauczycielek, nauczycieli i edukatorów przygotowane zostały dodatkowo przewodniki umożliwiające prowadzenie zajęć z młodzieżą wraz z ćwiczeniami.

Korzystając z życzliwości redakcji Głosu Nauczycielskiego, zapraszam do tego programu, który w swojej istocie jest połączeniem edukacji obywatelskiej z nauką krytycznego myślenia, psychoedukacją i rozumieniem mechanizmów mediów cyfrowych.

Dr Konrad Ciesiołkiewicz – przewodniczący Komitetu Dialogu Społecznego Krajowej Izby Gospodarczej, prezes Fundacji Orange

***

Więcej informacji można znaleźć na stronie https://www.precobias.eu/pl/

Nasz patronat. PRECOBIAS – edukacja w zakresie przeciwdziałania radykalizacji. Bezpłatne szkolenie online

Bibliografia

>> H. Domański „Zaufanie do ludzi i systemu politycznego”, [w:] red. P.B. Sztabiński, F. Sztabiński, Polska-Europa „Wyniki Europejskiego Sondażu Społecznego 2002-2016/2017”, IFiS PAN, Warszawa 2018

>> H. A. Giroux, L. Witkowski „Edukacja i sfera publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej”, Impuls, Kraków 2010

>> P. Kreko, C. Molnar, A. Juhasz, J. Kucharczyk, F. Pazderski „Beyond Populism. Tribalism in Poland and Hugary”, Political Capital 2018

>> K. Skarżyńska „My. Portret psychologiczno-społeczny Polaków z polityką w tle”, Scholar, Warszawa 2019

>> CBOS „O nieufności i zaufaniu. Komunikat z badań”, nr 35/2018