W poniedziałek 20 czerwca po raz pierwszy obchodzimy Narodowy Dzień Powstań Śląskich, święto państwowe upamiętniające zryw narodowy – trzy powstania z lat 1919-1921. To hołd jego bohaterskim uczestnikom, których odwaga i poświęcenie umożliwiły powrót części Górnego Śląska do odrodzonej Rzeczypospolitej
Święto zostało ustanowione niedawno – Sejm uchwalił stosowną ustawę 12 maja 2022 r. z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy. O ustanowienie tego święta wystąpił Sejmik Województwa Śląskiego oraz Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Polski Śląsk.
Czemu na święto państwowe wybrano akurat 20 czerwca? Data ta nawiązuje do daty wkroczenia do Katowic w 1922 r. wojska polskiego na czele z gen. broni Stanisławem Szeptyckim (na zdjęciu).
Inicjatywa prezydenta to realizacja apeli przedstawicieli społeczności i władz samorządowych o upamiętnienie trzech powstań śląskich poprzez ustanowienie święta państwowego.
– Śmiało można powiedzieć, że gdyby nie te wielkie czyny zbrojne, gdyby nie bohaterstwo Wielkopolan, gdyby nie bohaterstwo Ślązaków, którzy chcieli być częścią odradzającej się Rzeczypospolitej, chcieli w Rzeczypospolitej mieszkać, chcieli dla Rzeczypospolitej żyć i pracować – być może ta Rzeczpospolita nie przetrwałaby, nawet tych swoich nieco ponad 20 lat, w ciągu których wtedy istniała, w dwudziestoleciu międzywojennym – mówił prezydent RP podczas zorganizowanej 7 czerwca br. uroczystości podpisania ustawy w Katowicach.
– Nie byłoby tej wielkości, nie byłoby tego postępu w II Rzeczypospolitej, nie byłoby budowania, pewnie nie byłoby Centralnego Okręgu Przemysłowego, być może nie byłoby Gdyni – gdyby nie możliwości, które dawał właśnie Górny Śląsk, i zasoby, które tutaj były: z jednej strony naturalne, z drugiej przemysłowe, ale przede wszystkim ludzkie: ci patrioci, którzy o Polskę walczyli, i ci patrioci, którzy potem tutaj, na Górnym Śląsku, dla Polski pracowali. Więc ten wielki czyn zbrojny, jakim były trzy powstania śląskie, jest nie do przecenienia – dodał.
Andrzej Duda podkreślił, że ustawa ustanawiająca nowe święto powstała tak naprawdę z myślą o młodzieży. – Dziękuję za to, że dzisiaj, przed chwilą, pod pomnikiem Powstań Śląskich była wraz z nami młodzież – stała i towarzyszyła nam, kiedy składaliśmy wieniec, oddając hołd wielkiemu czynowi zbrojnemu powstańców, ich bohaterstwu, ich patriotyzmowi, ich poczuciu odpowiedzialności za Polskę i polskość; młodzież, która stała tam, była świadkiem i dla której tak naprawdę ustanawiamy to święto. Bo ono jest ustanawiane dla następnych pokoleń po to, by Polska i kolejne pokolenia naszej młodzieży zawsze pamiętały, co było ważne i jaką cenę trzeba było zapłacić, by Polska mogła istnieć – podkreślił prezydent.
Kluczowe III Powstanie Śląskie trwało od maja do lipca 1921 r. i było efektem niekorzystnego dla Polski podziału Górnego Śląska. Zgodnie z decyzjami konferencji w Wersalu w 1919 r., o przynależności poszczególnych części Śląska miał przesądzić plebiscyt. Pierwsze powstanie wybuchło 17 sierpnia 1919 r. jako odpowiedź na wstrzymanie wypłaty pensji w śląskich kopalniach przez ich niemieckich właścicieli. Po pierwszych sukcesach źle uzbrojeni powstańcy musieli zaprzestać walki 24 sierpnia 1919 r.
Drugie Powstanie Śląskie wybuchło rok później, tj. 19 sierpnia 1920 r. i objęło niemal cały region. Powstańcy opanowali powiat katowicki i bytomski, a także większość tarnogórskiego, rybnickiego, zabrzańskiego i lublinieckiego. Powstanie zakończyło się na rozkaz jego dowódców 25 sierpnia.
W plebiscycie, który odbył się 20 marca 1921 r., dopuszczono udział ponad 180 tys. Niemców, którzy nie mieszkali na stałe na tym terenie (czyli co piątego głosującego). W efekcie tych i podobnych manipulacji za przyłączeniem do Polski głosowało jedynie ok. 40 proc. uczestników plebiscytu. Na tej podstawie aliancka Rada Ambasadorów postanowiła przyłączyć do Polski jedynie powiat pszczyński i rybnicki.
W Trzecim Powstaniu Śląsku wzięło udział ok. 60 tys. osób, a na jego czele stanął Wojciech Korfanty. Powstańcom udało się zająć tereny zdominowane przez ludność polską, które jednak miały przypaść Niemcom. W efekcie powstania aliancka Rada Ambasadorów dokonała korzystniejszego dla Polski podziału Śląska. Do naszego kraju przyłączono ok. 30 proc. spornego terytorium zamieszkałego przez 46 proc. ludności. W ten sposób w granicach odrodzonej Polski znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Chorzów, Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Na terytoriach tych znajdowały się 53 kopalnie, 22 wielkie piece hutnicze i 9 stalowni.
Narodowy Dzień Powstań Śląskich nie jest dniem wolnym od pracy.
(PS, GN)