Głos 30 czerwca 1921 r. informował na pierwszej stronie, że Józef Piłsudski został honorowym członkiem Związku, a na ostatniej, że zawiązała się związkowa spółka Nasza Księgarnia.
Związkowcy, wybierając Marszałka na honorowego członka ZNP (wówczas Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, od 1930 r. – Związku Nauczycielstwa Polskiego), okazali mu wdzięczność za zasługi w odzyskaniu niepodległości i w zwycięstwie nad bolszewikami. Ale jednocześnie zdawali sobie sprawę, że w chudych latach po odrodzeniu polskiej państwowości nauczyciele mogą liczyć głównie… na siebie.
Związek wspierał więc, jak mógł, starania władz o postawienie polskiej oświaty na nogi. Przede wszystkim pomagał nauczycielom w podnoszeniu kwalifikacji, organizując mnóstwo kursów pedagogicznych, w tym sławne Wakacyjne Kursy Uniwersyteckie w Zakopanem i na Pomorzu (patrz: „Wakacje w II RP”, GN nr 25-26 z 23-30 czerwca br.). Ale żeby nauczyciele mieli z czego zgłębiać tajniki swego zawodu, musieli mieć
dostęp do literatury
fachowej. I Związek postanowił im jej dostarczyć. Jednocześnie starał się zapewnić uczniom podręczniki oraz lektury i pomoce szkolne.
Na ostatniej stronie Głosu Nauczycielskiego nr 10-12 z 30 czerwca 1921 r. znalazła się informacja: „Nasza Księgarnia, sp. akc. Związku Pol. Naucz. Szkół Powsz., zaczyna stawiać pierwsze kroki: statut zatwierdzony, lokal wynajęty, 5 rękopisów zakupiono, dyrektor zaangażowany, księgarnia nauczycielska w Łodzi zakupiona, inne księgarnie nauczycielskie na prowincji zaczynają się łączyć z Naszą Księgarnią, pieniądze na kupno akcyj napływają. Sama Warszawa złożyła już z górą milion marek. (…) W przekonaniu, że się dobrą rzecz buduje (daje się młodzieży dobrą i tanią książkę) i że się zabezpiecza własną przyszłość – składajcie Koleżanki i Koledzy oszczędności na akcje”. Podpisali się pod powyższym apelem członkowie założyciele i organizatorzy (łącznie 10 osób), a na ich czele Zygmunt Nowicki, wiceprezes ZG ZPNSP, oraz Karol Makuch, sekretarz generalny ZG ZPNSP.
Tymczasowy zarząd Naszej Księgarni uzasadniał szerzej potrzebę utworzenia związkowego wydawnictwa oświatowego na łamach Głosu w numerze 13 z 15 września 1921 r.: „Chociaż mówi się, że dobra szkoła – to dobry nauczyciel, jednakże ze względów zrozumiałych jeszcze przez czas dłuższy
punkt ciężkości naszej szkoły
będzie spoczywać na książce i pomocach dostosowanych do nowoczesnych wymagań pedagogii i programów ministerialnych. Głód tych rzeczy, czy to wskutek wyczerpania nakładów, czy też braku w ogóle książek z zakresu nowowprowadzonych przedmiotów nauczania do szkoły powszechnej, jest wielki. Nauczycielstwo świadome tego i wszelkich zadań, jakie na nim spoczywają, staje do apelu, aby o własnych siłach przyczynić się do ratowania sytuacji”. Dlatego w pierwszym paragrafie statutu Spółki Akcyjnej Nasza Księgarnia podkreślono: „Celem Spółki jest zaopatrywanie szkolnictwa powszechnego w książki, pomoce naukowe, wszelkiego rodzaju wydawnictwa i towary potrzebne dla szkoły”.
Odtąd przez cały okres międzywojenny Głos pisał o najnowszych wydawnictwach z reguły w wyodrębnionej rubryce „Z Naszej Księgarni”. W GN nr 17 z 17 listopada 1921 r. ukazała się całostronicowa reklama najnowszych książek Naszej Księgarni, a wśród nich podręczniki dla uczniów do geometrii, prac ręcznych, arytmetyki, ale także książki dla nauczycieli, np. „Metodyka nauki rachunków” czy „Szkoła pracy” z intrygującym podtytułem: Nauka rysunków, rachunków, czytania, przyrody, geografii i historii oparta na pracach ręcznych. Nie zabrakło też prekursorskich inicjatyw, Nasza Księgarnia poinformowała bowiem o wydaniu tablic do nauki historii Polski zarówno dla nauczyciela, jak i ucznia oraz kolorowej autolitografii „Wawel” na kredowym papierze.
W zapowiedziach wydawniczych opublikowanych w Głosie nr 2 z 30 stycznia 1922 r. zwracały uwagę zwłaszcza książki służące nauczycielom w pracy wychowawczej, np. „Jak odzyskaliśmy wolną Ojczyznę i jak obroniliśmy ją przed wrogiem”, „Nauka o Polsce współczesnej”, „Co to jest demokracja”, „Państwo a społeczność narodowa”, „Charakter i wychowanie”, „Elementarz obywatelski”. Nasza Księgarnia
wspierała kulturowe odradzanie się Polski
po długich latach zaborów, wydając takie książki, jak: „Polskie zabawy śpiewne, podręcznik do użycia w rodzinach, ochronach, szkołach i towarzystwach”, „Mowa ojczysta” dla klasy I czy „Literatura ludowa”. Były też książki dla dzieci, np.: „Już nadchodzi roczek nowy”, zbiór wierszy okolicznościowych, czy zbiory powiastek „Mój upominek” i „Promyki”.
Niemal od początku Nasza Księgarnia zaczęła wydawać tłumaczenia dzieł wybitnych pedagogów zagranicznych, np. prac niemieckiego pedagoga i etyka Friedricha Wilhelma Foerstera: „O wychowaniu obywatelskim”, „Szkoła i charakter” oraz „Wychowanie i samowychowanie”.
Jak informował Głos (nr 16 z 31 października 1923 r.) 6 czerwca 1923 r. odbyło się w Warszawie doroczne walne zgromadzenie akcjonariuszy wydawnictwa. Można było przeczytać, że: „Prezes Stanisław Kruszewski w dłuższym przemówieniu scharakteryzował działalność Naszej Księgarni. Księgarnia rozwija się pomyślnie i z każdym dniem zyskuje większe uznanie i zainteresowanie wśród nauczycielstwa. Nasza Księgarnia startowała jeszcze z niskiego pułapu. Z powodu braku gotówki „zmuszona była zredukować liczbę nowych wydawnictw, drukując tylko prace najpotrzebniejsze”.
Mimo wszystko Nasza Księgarnia rozwijała się i ciągle informowała czytelników Głosu o nowych inicjatywach. Na przykład w numerze 23-25 z 10 października 1926 r. zaprosiła do zaprenumerowania kolejnych pięciu tomów z serii „Biblioteka Dzieł Pedagogicznych”, między innymi monografii wybitnego pedagoga szwajcarskiego Pestalozziego. Głos dodał w numerze 31 z 12 grudnia 1926 r.: „O powodzeniu >>Biblioteki Dzieł Pedagogicznych<< świadczy fakt, że niemal wszystkie zeszłoroczne tomy są na wyczerpaniu. (…) Rekordowe powodzenie osiągnęła książka L. Jeleńskiej >>Metodyka pierwszych lat nauczania<<, w ciągu pół roku rozeszło się 8.000 egzemplarzy tej książki”.
Nasza Księgarnia przygotowała też dla szkół dwa tanie komplety biblioteczek: pierwszy składający się z 20 książek dla uczniów klas I-III i drugi – z 32 książek dla uczniów oddziałów wyższych (GN nr 22 z 8 lutego 1931 r.). Natomiast w „Bibliotece Dzieł Pedagogicznych” ukazała się kolejna pozycja nowatorska: „Próby zastosowania testów do badania i organizowania pracy szkolnej” (GN nr 25 z 28 lutego 1931 r.). Powodzeniem cieszyła się również inna seria Naszej Księgarni zatytułowana „Z praktyki szkolnej”. Znalazła się w niej m.in. praca „Ogród – pracownia. Doświadczenia i obserwacje przyrodnicze na niższym poziomie nauczania z 17 rycinami w tekście”. W latach 30. doszła jeszcze seria prac pod hasłem „Encyklopedia wychowania”.
Głos nr 41 z 21 czerwca 1931 r. poinformował o ukazaniu się pierwszego numeru dwumiesięcznika „Dla szkoły i nauczyciela”. W biuletynie tym znalazł się też artykuł podsumowujący dziesięciolecie Naszej Księgarni. Wynikało z niego, że Nasza Księgarnia wydała 72 książki dla nauczycieli, 29 podręczników dla szkół powszechnych i uczestników kursów dla dorosłych, 48 lektur dla dzieci i 14 różnych książek dla dorosłych.
W latach 30. Nasza Księgarnia w serii „Biblioteka Dzieł Pedagogicznych” wydała książki prof. Józefa Fanciullego „Czar dziecięctwa” i Sergiusza Hessena „Podstawy pedagogiki”. Do września 1939 r. Nasza Księgarnia wydała łącznie 454 tytuły,
stając się czołowym wydawnictwem
na rynku. W czasie wojny działała nadal, konspiracyjnie, podobnie zresztą jak ZNP funkcjonujący pod kryptonimem Tajna Organizacja Nauczycielska.
Po wojnie władzom PRL nie podobało się, że Związek mógłby prowadzić niezależną działalność wydawniczą. Odebrały więc Związkowi wydawnictwo. Nie pomogło to, że 10 czerwca 1945 r. przedwojenna spółka akcyjna przekształciła się w spółdzielnię pod nazwą Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia. 1 stycznia 1954 r. Nasza Księgarnia została przekształcona w Państwowe Wydawnictwo Literatury Dziecięcej „Nasza Księgarnia”, a w lutym 1960 r. nazwa ta została zmieniona na Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia. W 1992 r. firma przeszła w ręce prywatne i działa do dziś jako Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
Witold Salański
***
Artykuł pochodzi z Głosu Nauczycielskiego nr 29-30 z 21-28 lipca br. Głos jest dostępny w wydaniu papierowym i elektronicznym (ewydanie.glos.pl)
Więcej publikacji poświęconych historii polskiej szkoły oraz Związku Nauczycielstwa Polskiego można znaleźć w naszym serwisie: