Karol Modzelewski, historyk, legenda opozycji demokratycznej w PRL, a w III RP – niestrudzony rzecznik demokracji, wolności, równości, sprawiedliwości – odszedł w niedzielę 28 kwietnia br. Prof. Modzelewski, zabierał także głos w sprawach edukacji, a w ostatnich tygodniach popierał protest nauczycieli.
Prof. Karol Modzelewski miał 81 lat. Odszedł człowiek prawy, wielki humanista, który zawsze stał po stronie słabych i wykluczonych. Był intelektualistą, który walczył o prawa robotników. Za wierność ideałom prześladowany i więziony w okresie PRL. W aresztach i więzieniach Polski Ludowej spędził w sumie osiem i pół roku. Krytykował ówczesny ustrój z pozycji lewicowych. Uderzający w podstawy systemu „List do partii” Karola Modzelewskiego i Jacka Kuronia z 1964 r. stał się jednym z najsłynniejszych tekstów politycznych drugiej połowy XX w., wywarł m.in. wpływ na sposób myślenia europejskiej lewicy o państwach tzw. bloku socjalistycznego. Był Modzelewski nie tylko świadkiem, ale aktywnym uczestnikiem najważniejszych wydarzeń historycznych drugiej połowy XX w. w Polsce, począwszy od protestów Października 1956 r. Uczestnik wydarzeń Marca 1968 r., pomysłodawca nadania nazwy „Solidarność” nowym związkom zawodowym w pamiętnym 1980 r. i pierwszy rzecznik prasowy „S”.
W III RP był m.in. senatorem (1989-1991) wybranym w wyborach czerwcowych, które doprowadziły do upadku PRL i dalszych przemian ustrojowych. Był współzałożycielem Solidarności Pracy, a następnie Unii Pracy, której został honorowym przewodniczącym. Bardziej niż polityka zajmowała go jednak praca naukowa. Był bowiem historykiem mediewistą. Niektóre jego publikacje to m.in.: „Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X–XIII w.” (1975), „Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej” (1987), „Barbarzyńska Europa” (2004), ”Wiec i banicja. Z porównawczych studiów nad ustrojem plemiennym Germanów i Słowian” (2005). Był pracownikiem naukowym Instytutu Historii PAN, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Wrocławskiego, wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk (2007-2010), członkiem rzeczywistym PAN, członkiem Komitetu Nauk o Kulturze PAN oraz Komitetu Nauk Historycznych PAN. Odznaczony Orderem Orła Białego (1998).
W 2014 r. opublikował wspomnienia pt. „Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca”, w której – jak napisał we wstępie – próbował zdać sprawę z doświadczeń własnego życia. Z tę książkę otrzymał w 2014 r. Literacką Nagrodę Nike.
Prof. Modzelewski popierał ostatni protest nauczycieli pracowników oświaty. Podpisał się pod listem przedstawicieli środowiska akademickiego „Uniwersytet solidarny ze szkołą!”. „My, niżej podpisani – studentki i studenci, doktorantki i doktoranci, pracownicy i pracownice uczelni wyższych, instytutów PAN oraz ośrodków badawczych – chcemy wyrazić swoje poparcie dla nauczycielskich związków zawodowych, które postulują podwyżkę płac nauczycieli i nauczycielek” – czytamy w petycji.
Wywiad z prof. Karolem Modzelewskim znalazł się w książce „Szkolne gry z historią”, wydanej w 2017 r. przez Związek Nauczycielstwa Polskiego (fragmenty wywiadu opublikowaliśmy w Głosie Nauczycielskim nr 12 z 21 marca 2018 r.). Mówił w nim m.in.:
>> o powinnościach nauczycieli:
„Przede wszystkim powinni się poczuć jak Joanny d’Arc. Mają misję do wypełnienia”.
„Powinni wobec tego walczyć o niezależność, przede wszystkim za pomocą faktów dokonanych. Powinni też walczyć o klauzulę sumienia. Skoro przysługuje ona ginekologowi, dlaczego nie nauczycielowi? Nauczyciel ma mówić to, co uważa za prawdę. I ma być w tej sprawie nieugięty, bo to jest jego misja wobec młodzieży i wobec – przepraszam za górnolotne słowo – wobec narodu. Wobec narodu – dwa razy podkreślić!”.
>> o nauczaniu historii w szkole:
„Wymagałoby to nie tylko nonkonformizmu, ale także pewnego wysiłku umysłowego. Takiego nauczania historii, które będzie pokazywało, jak historię rozumieć. I to jest piękne, trudne i szlachetne wyzwanie – przepraszam za pompatyczne trochę słowa, ale wydaje mi się, że tak jest. Że w ogóle mój zawód – a jestem historykiem z zawodu – na tym polega, żeby rozumieć historię jako historię poprzednich pokoleń naszego narodu. Także innych narodów, bo historia jest powszechna z natury.
Ponieważ inne ludy i inne narody żyły w przeszłości mnie lub bardziej od nas odległej, różniły się od nas kulturowo. Badanie historii jest to również wysiłek pokonywania bariery owej różnicy kulturowej, a także bariery komunikacyjne”.
(DK, GN)
***
Sylwetka prof. Karola Modzelewskiego – portal Dzieje.pl:
https://dzieje.pl/aktualnosci/nie-zyje-prof-karol-modzelewski
Źródła:
https://nauka-polska.pl/#/profile/scientist?id=10571&_k=svaaai
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Modzelewski-Karol;3942620.html
„Szkolne gry z historią”, seria: „Czytanki o edukacji”, wywiad z prof. Karolem Modzelewskim, rozmawiali A. Dzierzgowska i P. Laskowski, wyd. ZNP 2017
Ilustracja: Karol Modzelewski podczas Festiwalu Góry Literatury, 6.07.2017
Autor Tomasz Leśniowski, CC BY-SA 4.0