Marszałek Józef Piłsudski, honorowy członek ZNP. 152. rocznica urodzin twórcy Niepodległej

5 grudnia 2019 r. obchodzimy 152. rocznicę urodzin Józefa Piłsudskiego, Marszałka Polski i honorowego członka Związku Nauczycielstwa Polskiego. Z tej okazji przypominamy związki Marszałka z ZNP i podkreślamy, że nie były to relacje przypadkowe i epizodyczne. Przeciwnie – była ścisła współpraca pomiędzy Komendantem i najważniejszymi postaciami nauczycielskiego ruchu zawodowego, i to datowana od początku XX w.

„Nie bez powodu Józef Piłsudski został w maju 1921 r. honorowym członkiem naszej organizacji i nie był to tylko gest, było to ze strony Marszałka faktyczne docenienie wkładu Związku w odzyskanie przez Polskę niepodległości” – pisze w Głosie Nauczycielskim nr 49 z 4 grudnia br. dr Piotr Wierzbicki, historyk z Krakowa, członek ZNP (Oddział Kraków-Śródmieście).

„Już od 1901 r. Piłsudski współpracował z takimi postaciami jak Julian Smulikowski czy też Ksawery Prauss, byli to późniejsi wybitni członkowie ruchu nauczycielskiego i w konsekwencji – ZNP. Pierwszy został I wiceprezesem tej organizacji i był twórcą potęgi organizacyjnej i finansowej Związku, drugi zaś został pierwszym ministrem oświaty u zarania Niepodległej” – zaznacza dr Piotr Wierzbicki.

„Józef Piłsudski doskonale zdawał sobie sprawę ze znaczenia dobrze rozwiniętej organizacji i struktur nauczycielskich w Galicji dla sprawy niepodległości. Działalność nauczycieli związkowców służyła bowiem uaktywnieniu społeczeństwa i pracy wychowawczej, dlatego też lata 1906-1914 to okres bardzo aktywnej współpracy z ruchem nauczycielskim. Środowisko związkowców wspierało również materialnie działania PPS i organizacji paramilitarnych, takich jak Związek Walki Czynnej (ZWC) czy Związek Strzelecki, tworzonych na potrzeby przyszłej walki o wolną Polskę. (…) Nauczycielscy aktywiści zaangażowali się też w tworzenie Polskiego Skarbu Wojskowego, którego celem było zbieranie środków na przyszłe Wojsko Polskie. Piłsudski zaangażował się natomiast w kształcenie kadry związkowej i nauczycielskiej w latach 1913-1914. Jego wykłady we Lwowie i Zakopanem miały istotne znaczenie w kształtowaniu pozycji przyszłego wodza Legionów i przywódcy państwa pośród nauczycielstwa i członków Związku, którzy je docenili i przyjęli z entuzjazmem. Nie było to bez wpływu na postawę Związku i nauczycielstwa w latach 1914-1918” – stwierdza w swoim artykule historyk.

Potwierdzeniem ścisłych związków pomiędzy ZNP i Józefem Piłsudskim jest nie tylko nadanie Marszałkowi honorowego członkostwa Związku w 1921 r., ale o tych bliskich relacjach świadczą dokumenty i zdjęcia zachowane m.in. w Archiwum Zarządu Głównego ZNP w Warszawie.

Główne zdjęcie, które ilustruje ten artykuł przedstawia uczestników nauczycielskiego kursu społeczno-naukowego Ogniska Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego we Lwowie z 1913 r. Jednym z wykładowców był Józef Piłsudski (siedzi trzeci od lewej), Julian Smulikowski (siedzi pierwszy od prawej) był jego bliskim współpracownikiem (Archiwum Zarządu Głównego ZNP w Warszawie).

Zdjęcie, które publikujemy poniżej zostało wykonane w czasie przerwy pierwszego posiedzenia Rady Naukowej Wychowania Fizycznego, które odbyło się 15 II 1927 r. w Warszawie w Belwederze. Uchwycono tu moment, kiedy po referacie płk. Władysława Kilińskiego podjęto uchwałę o powołaniu Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego (dziś Akademia Wychowania Fizycznego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego). Wśród osób biorących udział w tym posiedzeniu był Julian Smulikowski, siedzący w centrum obok Józefa Piłsudskiego po prawej stronie (Archiwum Zarządu Głównego ZNP w Warszawie).

Depesza z życzeniami dla Marszałka z okazji imienin od przywódców ZNP:

Kalendarium. Józef Piłsudski i Związek Nauczycielstwa Polskiego

1901 r. – Józef Piłsudski jako carski więzień ucieka ze szpitala w Petersburgu; jedną z osób, które pomogły w ucieczce, był Ksawery Prauss, późniejszy członek ZNP, pierwszy minister oświaty w II RP (1918-1919) oraz redaktor Głosu Nauczycielskiego.

1901 r. – początek znajomości Józefa Piłsudskiego z Julianem Smulikowskim (późniejszym wiceprezesem ZNP) i zarazem współpracy w ramach działalności niepodległościowej.

1906-1914 – Julian Smulikowski pod pseudonimami „towarzysz Julian” lub „Kotwicz” pełni różne funkcje w ramach lwowskiej sekcji PPS-Frakcji Rewolucyjnej jako bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego.

1908 r. – słynny napad bojowców dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego na pociąg w Bezdanach w ramach akcji ekspropriacyjnej; wsparcia uczestnikom udziela Julian Smulikowski oraz członkowie organizacji nauczycielskiej.

1908 r. – Julian Smulikowski współzałożycielem sekcji lwowskiej Związku Walki Czynnej, organizacji, której twórcą i przywódcą był Józef Piłsudski. Jej głównym celem było przygotowanie kadry oficerskiej do przyszłej wojny z Rosją.

1910-1914 – działalność Smulikowskiego w ramach Związku Strzeleckiego wraz z Mieczysławem Opałkiem i innymi przedstawicielami organizacji nauczycielskiej, na polecenie Piłsudskiego. Późniejszy wiceprezes ZNP zajmuje się organizacją Polskiego Skarbu Wojskowego, do którego swój akces Związek zgłasza już w 1913 r.

1906-1914 – lwowskie mieszkanie Smulikowskich azylem dla członków organizacji nauczycielskich i niepodległościowych związanych z Piłsudskim.

1913 r. (kwiecień) – Józef Piłsudski wygłasza wykład dla nauczycieli we Lwowie, mówi o polskich powstaniach narodowych, ze szczególnym uwzględnieniem 1863 r.

1913 r. (lipiec) – Józef Piłsudski został zaangażowany przez Związek jako wykładowca na Wakacyjnym Kursie Uniwersyteckim w Zakopanem.

1914 r. – 15 lipca i 30 sierpnia uchwały Zarządu Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego o wsparciu Legionów Piłsudskiego oraz akcji werbunkowej i pomocy materialnej.

1914 r. (sierpień) – członkowie Związku w Kompani Kadrowej i innych formacjach legionowych; akces zgłaszają m.in. rodzina Opałków, Bolesław Popowicz oraz Julian Smulikowski, który zostaje jednak skierowany do służby werbunkowej z racji słabego zdrowia.

1914 r. – członkowie Związku we władzach Naczelnego Komitetu Narodowego – zaplecza Legionów Piłsudskiego (m.in. Stanisław Nowak, Roman Sowa, Julian Smulikowski) oraz w regionalnych strukturach tej organizacji.

1914-1918 – wsparcie działań niepodległościowych Legionów Polskich, NKN, Skarbu Wojskowego, Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) przez Związek i nauczycielstwo – bezpośredni udział w walkach, działania w strukturach organizacyjnych, wsparcie materialne i lokalowe.

1918 r. – odezwa Związku o poparcie Józefa Piłsudskiego i rządu niepodległej Polski i udział we władzach (rząd i Sejm) członków organizacji, m.in. Ksawerego Praussa, pierwszego ministra oświaty II RP.

1918-1919 – Julian Smulikowski jako członek POW bierze czynny udział w obronie Lwowa.

1919 r. (lipiec) – ustawa o przymusowym nauczaniu Piłsudskiego Wojsku Polskim autorstwa Juliana Smulikowskiego, wsparta przez Józefa Piłsudskiego.

1919 r. (grudzień) – podpisanie przez Józefa Piłsudskiego dekretu o stabilizacji wynagrodzenia dla nauczycieli; obok podpisu ówczesnego Naczelnika Państwa – podpisy premiera Jędrzeja Moraczewskiego (współpracownika Piłsudskiego i sympatyka Związku) oraz ministra oświaty Ksawerego Praussa.

1920 r. – Julian Smulikowski i Stanisław Nowak przekazują majątek Związku na potrzeby obrony kraju przed najazdem bolszewickim.

1920 r. (lipiec) – odezwa prezesa Stanisława Nowaka i Zarządu Głównego Związku do nauczycieli i związkowców, wzywająca do obrony niepodległości zarówno na froncie, jak i w ramach pracy na tyłach oraz apel o pomoc materialną.

1921 r. (maj) – Przyznanie Józefowi Piłsudskiemu na III Zjeździe Delegatów Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych honorowego członkostwa w Związku.

1923 r. (wrzesień) – Józef Piłsudski honorowym gościem na IV Zjeździe Delegatów ZPNSP. Wówczas padają słynne słowa: „Obok pracy wojskowej, która byt nasz utrwaliła, utrwaliła swą krwią, jesteście tymi, którzy w prawdziwym odrodzeniu Polski i odrodzeniu człowieka polskiego macie największe prawo do zasługi. Życie wasze płynęło w tej samej ciężkiej pracy, w jakiej płynęło życie żołnierskie”

1926 r. – wsparcie Związku dla przewrotu majowego Józefa Piłsudskiego – uchwała Zarządu Głównego ZPNSP.

1926 r. – uchwalenie przez Sejm pierwszej pragmatyki nauczycielskiej (poprzedniczki Karty Nauczyciela) przy wsparciu Józefa Piłsudskiego.

1927 r. (luty) – podjęto decyzję o powołaniu Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego (dziś Akademia Wychowania Fizycznego na Bielanach im Marszałka Józefa Piłsudskiego). Wśród osób biorących udział w tym posiedzeniu są: Józef Piłsudski oraz Julian Smulikowski, główny inicjator.

1930 r. – udział Marszałka w uroczystościach dziesięciolecia istnienia Siedmioklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej (b. Kolejowej) im. Józefa Piłsudskiego, która była prowadzona przez ZNP. Na pierwszej stronie pamiątkowego wydawnictwa z tej okazji Marszałek umieścił odręczny wpis: „Nauczyciel i dzieci stworzą szkołę. Dzieci bez nauczycieli, nauczyciele bez dzieci nie tworzą szkoły. Razem muszą pracować, razem biedować i razem śmiać się wesoło. J. Piłsudski” (Archiwum Zarządu Głównego ZNP w Warszawie).

1935 r. (12 maja) – śmierć Józefa Piłsudskiego i udział kierownictwa ZNP w uroczystościach pogrzebowych i żałobnych. Zarząd Główny podejmuje uchwałę o upamiętnieniu Marszałka, powstają okolicznościowe wydawnictwa związkowe, zbiórka na kopiec Józefa Piłsudskiego, związkowcy uczestniczą w jego budowie.

1937 r. (październik) – nadanie honorowego członkostwa Związku Nauczycielstwa Polskiego Aleksandrze Piłsudskiej, żonie Marszałka.

Opracował

dr Piotr Wierzbicki, ZNP Kraków-Śródmieście

***