„Nie wiadomo ile dzieci z Ukrainy, które dotarły do Polski po wybuchu wojny, w ogóle przestało się uczyć. Chodzi o te, które nie chodzą do polskich szkół, ani nie uczą się zdalnie w ukraińskich” – podkreśla Najwyższa Izba Kontroli w raporcie na temat kształcenia dzieci cudzoziemców w polskich szkołach. NIK podkreśla jednak, we wszystkich skontrolowanych szkołach zorganizowano odpowiednie warunki do realizacji zadań edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych wobec uczniów cudzoziemców choć z pewnymi zastrzeżeniami.
Przyjęte w polskim systemie edukacji warunki prawne, organizacyjne i finansowe w celu kształcenia dzieci cudzoziemców, w tym także uczniów z Ukrainy, pozwalały w szkołach skontrolowanych przez NIK na zaspokojenie potrzeb edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych tych osób.
Izba zwraca jednak uwagę na to, że w efekcie rozporządzenia wydanego przez MEiN po wybuchu wojny za naszą wschodnią granicą nie gromadzono danych dotyczących uczniów, którzy przybyli do Polski po 24 lutego 2022 r. i uczyli się zdalnie w ukraińskich szkołach.
Jak ustaliła NIK, mimo że już w ubiegłym roku do resortu docierały petycje i doniesienia medialne na temat tego problemu, minister nie zmienił przepisów. Skutek jest taki, że nie wiadomo ile dzieci z Ukrainy, które podlegają obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki nie jest objętych ani polskim, ani ukraińskim systemem kształcenia.
Po przeprowadzonej kontroli NIK zwraca uwagę na problem – nie wiadomo ile dzieci z Ukrainy, które dotarły do Polski po wybuchu wojny, w ogóle przestało się uczyć. Chodzi o te, które nie chodzą do polskich szkół, ani nie uczą się zdalnie w ukraińskich.https://t.co/1OTfgyqzh2 pic.twitter.com/q4EenEV3di
— Najwyższa Izba Kontroli (NIK) (@NIKgovPL) March 5, 2024
Informacje gromadzone przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w SIO („Ukraina pobyt legalny”), wykazały, że w roku szkolnym 2022/2023, w polskich szkołach uczyło się:
>> wg danych z 24 czerwca 2022 r. – 131 584 uczniów z Ukrainy,
>> wg danych z 30 września 2022 r. – 147 537 (wzrost o 12,1%),
>> wg danych z 31 marca 2023 r. – 134 442 (spadek o 8,9%).
Jak pokazała kontrola przeprowadzona przez NIK w 28 szkołach liczba oddziałów przygotowawczych utworzonych w roku szkolnym 2022/2023 wzrosła tam w porównaniu z rokiem 2020/2021 aż sześciokrotnie, a liczba cudzoziemców w tych oddziałach dziesięciokrotnie. Najliczniejszą grupę stanowili uczniowie pochodzący z Ukrainy, było ich 75,5%.
Mimo to, we wszystkich skontrolowanych szkołach zdecydowana większość dzieci cudzoziemców uczyła się w oddziałach ogólnodostępnych – ponad 83%. Do utworzenia dla nich zalecanych przez MEiN oddziałów przygotowawczych doszło w tych placówkach, w których, zgodnie z przepisami, udało się zgromadzić 15 uczniów potrzebujących takich zajęć.
Kontrola pokazała też, że we wszystkich skontrolowanych szkołach zorganizowano odpowiednie warunki do realizacji zadań edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych wobec uczniów cudzoziemców.
Izba przeprowadziła także badania ankietowe, którymi objęła około 1000 nauczycieli skontrolowanych szkół w siedmiu województwach. Wszyscy biorący w nim udział nauczyciele języka polskiego, matematyki, historii, geografii i biologii (221 osób) zadeklarowali, że przeprowadzali diagnozę wstępną poziomu wiedzy i umiejętności uczniów cudzoziemców rozpoczynających naukę. Z tego ponad połowa w przypadku każdego ucznia, 23% „gdy uznam, że jest taka potrzeba”, 20% „tylko na początku roku szkolnego lub etapu edukacyjnego”.
Zdecydowana większość nauczycieli (84%) zadeklarowała, że po przeprowadzonej diagnozie samodzielnie dostosowała przyjęty program nauczania do potrzeb uczniów cudzoziemców. 41% nauczycieli biorących udział w ankiecie poprzez metody, formy pracy z uczniem lub organizację nauczania, 33% poprzez sposób oceniania, a 26% poprzez prezentowane treści edukacyjne.
W żadnej szkole nie wprowadzono specjalnych zasad oceniania dzieci cudzoziemców, wychodząc z założenia, że zasady te, dla wszystkich uczniów, bez wyjątków, uregulowano w statutach szkół.
W połowie z 18 skontrolowanych szkół, w których po 24 lutego 2022 r. utworzono oddziały przygotowawcze, przyjęto łącznie 349 uczniów z Ukrainy – 321 z nich (92%) zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki nie zostało sklasyfikowanych i otrzymało zaświadczenia o uczęszczaniu do oddziału przygotowawczego. Natomiast 28 uczniów z Ukrainy (z pięciu szkół) na podstawie decyzji rady pedagogicznej zostało poddanych klasyfikacji rocznej w roku szkolnym 2021/2022 i otrzymało promocję do kolejnej klasy.
We wszystkich 28 szkołach wobec uczniów cudzoziemców wychowawcy klas/pedagodzy lub psychologowie przeprowadzali rozpoznanie indywidualne możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w szkole, a w razie konieczności taką pomoc zorganizowano.
62% spośród 510 nauczycieli wychowawców biorących udział w badaniu NIK zadeklarowało, że wszyscy ich podopieczni byli objęci pomocą psychologiczno-pedagogiczną.
Z opinii dyrektorów niemal wszystkich skontrolowanych szkół wynika, że zwiększona liczba cudzoziemców w szkole po przyjęciu uczniów z Ukrainy nie wpłynęła negatywnie na realizowane w szkole procesy dydaktyczne lub wychowawcze.
NIK zwraca uwagę także na problem dotyczący szkoleń nauczycieli pracujących z dziećmi cudzoziemców. Kontrola pokazała, że zaledwie 1/3 skontrolowanych szkół (10 z 28) finansowała związane z nimi wydatki. W latach 2020-2022 wzrosły one z ok. 17 tys. zł do ponad 50 tys. zł i wyniosły w sumie ok. 80 tys. zł. W 2023 r. tylko w I kwartale aż 45,6 tys. zł.
Prawie połowa nauczycieli (48%) biorących udział w badaniu ankietowym NIK zadeklarowała, że w latach szkolnych 2021/2022-2022/2023 wzięła udział w doskonaleniu zawodowym związanym z edukacją uczniów cudzoziemców z własnej inicjatywy i na własny koszt. Główni były to szkolenia on-line (53% odpowiedzi), konferencje przedmiotowo-metodyczne i warsztaty (stacjonarne) praktyczne (po 13%), zajęcia otwarte (7%) oraz kursy kwalifikacyjne i studia podyplomowe.
NIK skierowała do Ministra Edukacji i Nauki wniosek o podjęcie działań w celu ustalenia liczby dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, przybyłych do Polski z terytorium Ukrainy po 24 lutego 2022 r., która powinna zostać objęta obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki, a następnie wprowadzenie mechanizmu, który pozwoli na monitorowanie realizacji tego obowiązku.
Natomiast do dyrektorów szkół NIK wnioskuje o: wprowadzenie mechanizmów zapewniających prawidłowe przyjmowanie uczniów cudzoziemców do szkoły, podjęcie działań w celu umożliwienia uczniom cudzoziemcom uczestnictwa w zajęciach dodatkowych z języka polskiego w wymaganym wymiarze, rzetelne informowanie organów prowadzących o zmianach w organizacji pracy szkoły w sytuacji przyjmowania cudzoziemców, uwzględnianie w planach nadzoru pedagogicznego zagadnień dotyczących kształcenia cudzoziemców.
(GN)
Lekcje ukraińskiego i nauczyciele z Ukrainy w polskich szkołach. Wiceminister Mucha o planach MEN