Projekt Teatru Lalek Guliwer #Połączenia zakłada zadzierzgnięcie i stworzenie licznych połączeń, odnajdowanie powiązań i budowanie mostów. Czyli szukanie tego, co nas (środowiska szkolne ze środowiskami artystycznymi czy – w szczególności – środowiskiem teatru) do siebie zbliża i z sobą łączy.
To połączenia dzieci z Polski z dziećmi uchodźczymi z Ukrainy i Białorusi, nauczycieli z placówek systemowych z artystami teatru, ale też aktorami. To połączenia artystów: społeczników, aktywistów i edukatorów – z aktorami teatru repertuarowego. Ale też #połączenia dziedzin: muzyki, scenografii, choreografii, multimediów, literatury a przede wszystkich licznych form teatru eksperymentalnego ze szkolnymi przedmiotami: językiem polskim, plastyką, edukacją artystyczną, geografią a nawet biologią, historią i wiedzą o społeczeństwie.
Scena repertuarowa Teatru Guliwer łączy się z teatrem szkolnym i offowym. Doświadczenie kilku edycji projektu wskazuje nam, że bliskie dzieciom, młodzieży, nauczycielom i artystom, aktualne problemy silnie łączą i wiążą dzieci i młodzież szkolną.
Uczestnicy tego działania – uczniowie, ale także i nauczyciele z warszawskich, a niekiedy mazowieckich placówek oświatowych dzięki projektowi mają szansę opowiadać o własnych sprawach własnym głosem, a ich głos staje się dzięki #połączeniom sztuki, teatru i partycypacji bardziej słyszalny. Są to połączenia różnych osób i pokoleń poprzez teatr i sztukę. Ale też – z założenia działania wspierające edukację artystyczną w szkole poprzez najważniejsze elementy spektaklu teatralnego, poprzez formaty teatru repertuarowego, ale głównie – eksperymentalnego formaty sztuki oraz muzyki współczesnej. Dzieci i młodzież dzięki współpracy z artystami i nauczycielami, czyli osobami dorosłymi, działającymi w kolektywach, zgłębiają i stykają się w sposób realny i praktyczny z takimi dziedzinami, jak: scenografia, choreografia, ruch i taniec, muzyka i piosenka, video i multimedia teatr eksperymentalny i partycypacyjny, teatr formy i obiektu.
Podstawowe organizacyjne założeni projektu zasadza się mechanizmie, w obrębie którego artyści – aktorzy z zespołu Teatru Lalek Guliwer, we współpracy z artystami – specjalistami w każdej z wymienionych dziecin, gośćmi (często, choć nie zawsze rezydentami) z Ukrainy oraz nauczycielami, przy wsparciu socjoedukatorów i połączeni w kolektywy, przez około 8 tygodni (inaczej: 2,5 miesiąca) prowadzą równolegle cztery spójne cykle działań edukacyjnych: spotkań, narad i burz mózgów z dziećmi i młodzieżą w kilku placówkach edukacyjnych w Warszawie. Efekty ich współpracy są rokroczni prezentowane na profesjonalnej, dużej scenie Teatru Guliwer podczas jednodniowego przeglądu wypracowanych w procesie partycypacji krótkich przedstawień. W tych minispektaklach ramię w ramię z dziećmi i młodzieżą występują też często profesjonalni aktorzy Teatru Guliwer, nauczyciele czy wychowawcy a nawet trenerzy.
W projekcie wzięli już udział artyści polscy i ukraińscy: Kateryna Lukianenko (reżyserka), Magdalena Mrozińska (dramaturżka), Magdalena Łazarczyk (scenografka), Agnieszka Widlarz (kompozytorka), Wojciech Błażejczyk (kompozytor), Łukasz Sosiński (artysta intermedialny), Alka Nauman (choreografka), Mariia Senko (aktorka, lektorka), Krystyna Velychko (aktorka), Anna Szawiel (aktorka, performerka, lektorka), Amadeusz Nosal (artysta multimedialny), Alekandra Spyra (aktorka, reżyserka), Bożena Ślaga (scenografka), Jakub Sobolewski (artysta-plastyk), Karolina Norkiewicz i Karolina Pańczyk (performerki, twórczynie teatru impro), wraz z aktorami Teatru Guliwer: Elżbietą Pejko, Krzysztofem Prygielem, Honoratą Zajączkowską, Izabellą Kurażyńską, Tomaszem Kowolem i Katarzyną Brzozowską.
Specjalne miejsce i ogromną rolę w projekcie grają nauczyciele i nauczycielki, które są czynnymi, aktywnymi członkami i członkiniami współpracujących z grupami kolektywów: Aleksandra Zielińska, Agnieszka Trepkowska, Marzena Libiszewska, Anita Łoś-Latek, Barbara Labińska, Joanna Kułaga, Agnieszka Najgrodzka, Małgorzata Ciesielska, Agnieszka Czyż i Magdalena Skrocka oraz socjoedukatorki: Aleksandra Spyra, Anna Wyjatek, Justyna Józefowicz (psycholożka) i Julianna Chrzanowska – również liderka dostępności, zarówno jako współtwórczyni projektu, jak i koordynatorka w Teatrze Guliwer. Kuratorką projektu jest Anna Kierkosz – opiekunka edukacji i projektów w Teatrze Guliwer.
Fot. Amadeusz Nosal
Działania odbyły się w przestrzeniach szkół i placówek edukacyjnych na terenie Warszawy i Mazowsza: SP nr 28 im. Stefana Żeromskiego, SP nr 222 im. Jana Brzechwy, SP nr 143 im. Stefana Starzyńskiego, SP nr 336 im. Jana „Rudego” Bytnara, SP nr 2 Przymierza Rodzin im. ks. Jana Twardowskiego, SP nr 52 im. Macieja Aleksego Dawidowskiego „Alka”, sp nr 82 im. Jana Pawła II, SP nr 157 im. Adama Mickiewicza i SP nr 322 im. Jana Brzechwy oraz w świetlicy SOS Wioski Dziecięcej w Grali Dąbrowiźnie koło Siedlec. Placówki oświatowe są głównymi partnerami #Połączeń, współtworzą je od pierwszej edycji projektu, mają wpływ na jego kształt i obecność w konkretnej placówce. Nauczyciele i edukatorzy, współtworzący kolektywy są na ogół wychowawcami biorących w nich udział grup i mają wpływ na kształt i rozwój projektu w ich placówce i w grupie klasowej, którą prowadzą, od pierwszych momentów obecności projektu i artystów w szkole. Uczestniczą też w szkoleniach i warsztatach, burzach mózgów, seminariach i konferencjach oraz spotkaniach, ewaluujących projekt. Wiele z nich doceniło różnego rodzaju wartości projektu: począwszy od znaczenie poznawcze: możliwość poznania realnego, nie upiększonego procesu pracy teatru, nie tylko radości ale i trudów pracy twórczej / pracy nad stworzeniem spektaklu, ale też inne wartości, które niesie projekt: potencjał integracyjny, wiedzę o sztuce i kulturze współczesnej, rozwój kreatywności i integracji sensorycznej, nie mówiąc już o potencjale rozwoju kompetencji przyszłości; kreatywnego myślenia, komunikacji i umiejętności współpracy.
Agnieszka Trepkowska*, edukatorka i nauczycielka z SP nr 143, biorąca udział w 2 edycji projektu a także jego ekspertka, tak opisuje wybrane działania i zajęcia z grupą (wówczas klasą trzecią a, której była wychowawczynią), przemycając jednocześnie kilka metodologicznych wskazówek również dla artystów, biorących udział w projekcie. Warto dodać przy tym, że druga edycja projektu, czyli #połączenia vol. 2 polegała na stworzeniu wspólnie nie tylko własnych pokazów dzieci, ale też pełnometrażowego spektaklu Kosmiczny pokój, w którym zagrali profesjonalni aktorzy z zespołu Teatru Lalek Guliwer, i który pozostał na stałe w repertuarze teatru: Jedną ze szkolnych form partycypacji w procesie nauki są tak zwane „lekcje odwrócone” czyli różnego rodzaju prezentacje prowadzone przez uczniów. Nauce sprzyja też pewna powtarzalność i porządek, co postanowiliśmy wykorzystać w pracy kolektywu scenograficznego, stosując powtarzającą się strukturę i rytuały. Witamy się tajnym okrzykiem („kosmiczny pokój” – no co? Im prościej tym mniej osób się domyśli!), a następnie przechodzimy do inspiracji, po których następują wspólne działania teatralne i plastyczne. Za pierwszym razem inspiracje przedstawiła nam nasza pani scenograf (Magdalena Łazarczyk – dopisek redakcji), pokazując narzędzie dużo bardziej tajemnicze niż okrzyk, a noszące nazwę „moodboard”. Kolejne spotkania to już wykład dzieci o postaciach ze spektaklu. W każdej prezentacji pojawia się historia/opowieść, wizualizacje rekwizytów i kostiumów oraz ciekawostki.
Fot. Amadeusz Nosal
Nazywamy się kolektywem scenograficznym, ale wiedza jaką zdobywamy zbierając inspiracje odnosi się do otaczającego nas świata ludzi i wynalazków. Dzięki prezentacjom uczniowie rozwijają też krytyczne myślenie – sprawdzają historie, analizują, weryfikują zasłyszane historie z potwierdzonymi faktami. Razem z dziećmi uczą się dorośli i to nie tylko ci zaangażowani bezpośrednio, lecz również rodzice. Pewna mama zainteresowała się prezentacją swojego syna i jego kolegi, Karola. Zaniepokojona, a nawet „pokonana” dyskusją z chłopcami napisała maila do nauczycielki: „Przez Panią nie jestem żadnym autorytetem. Prezentację trzaskam na warsztaty często, ale dziecko mi mówi „co ty wiesz o prezentacjach? Pani Agnieszka mi pokazała i to nie jest zgodne z Tobą, nie będziemy robić tak, jak mówisz”. Starałam się naprowadzić ich na właściwą drogę, ale nie wtrącam się więcej, bo nie mam żadnego autorytetu. Niech dorastają, rezygnuje z bycia liderem”. Jaka była moja odpowiedź? Prosta: „Bo nie jest prezentacja tylko moodboard!”
***
Dzieci mają w sobie takie coś, że szanują autorytety i jakoś wyczuwają, kto jest autentycznym ekspertem, a kto ściemnia. W przypadku pani Izy (Izabella Kurażyńska – aktorka z zespołu Teatru Lalek Guliwer) od pierwszego spotkania słuchali każdej opowieści, sekretu czy uwag na temat gry z zapartym tchem. Może nieco onieśmieleni lub po prostu nie znając swoich możliwości podczas zabaw pantomimicznych grali początkowo z dystansem, bo jak we wszystkim musiał zadziałać mechanizm bezpieczeństwa. Odpowiednie warunki do tego, aby czuć się bezpiecznie stworzyły nam relacja (poznanie), integracja (powstanie powiązań) a na końcu partycypacja (współudział). Pani Iza zbudowała wspólnotę z dziećmi wymyślając najprostszy wspólny obrzęd – okrzyk powitalno-pożegnalny, pokazywała różne możliwości gry z rekwizytami, a każdy sprawdzał w doświadczeniu, który kierunek pasuje mu najbardziej. Gdy dzieciaki miały ciekawe pomysły nasza aktorka analizowała je i pomagała wcielać w życie, chociaż niektóre były kompletnie abstrakcyjne! W budowaniu relacji wsparła nas różnorodność form pracy: zabawy całą klasą, ćwiczenia aktorskie w podgrupach czy zwiedzanie teatru. Bardzo ciekawym przeżyciem było doświadczenie obserwacji spektaklu, w którym grała pani Iza, zanim dzieci ją poznały i spektaklu, na który trafiliśmy w połowie projektu. Oczekiwanie na pojawienie się najważniejszej dla nich osoby, ale również rozmowy po przedstawieniu – dzielenie się odczuciami i słuchanie sekretów (kiedy sznurki marionetki zaplątały się, albo kto zapomniał swojej roli). Ale kiedy tak naprawdę lody stopniały po obu stronach? Było to wtedy, gdy pani Iza zdała najważniejszy egzamin – z poczucia humoru. Po obejrzeniu spektaklu z panią Izą dzieci żartowały sobie z jej roli, gdyż grając w przedstawieniu cały czas powtarzała wyłącznie trzy słowa: Kocio, tata oraz błebłebłe. Gdy spotkaliśmy się na zajęciach, tradycyjnie wybrzmieć miał okrzyk „kosmiczny pokój” – tak przynajmniej sadziła pani Iza. No cóż, była jedyną osobą, która go wykrzyczała. Wszystkie dzieci krzyknęły bowiem „Kocio” – też na „ko”, żeby dezorientacja była duża.
Swoje żarty dzieci testują i na mnie. Nie raz zdarzyło się później, że ktoś zgłaszał się do odpowiedzi na matematyce, ale zamiast wyniku do zadania mówił „Kocio” lub podczas cichej pracy samodzielnej dotyczącej ortografii z ławki Karola dobiegało „błebłebłe”. Głośne wybuchy śmiechu, które następowały zdecydowanie burzyły poziom koncentracji, ale czy te zadania matematyczne lub ortografia są ważniejsze od tego, co dzieci budowały w tym momencie?
W latach 2022-2024 odbyły się 3 edycje projektu #połączenia, realizowane wraz z 11 placówkami oświatowymi z Warszawy i Mazowsza. Wzięło w nich udział łącznie około 275 dzieci i młodzieży.
Projekt jest dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, w ramach programu Edukacja Kulturalna lub Kultura. Interwencje.
Więcej o projekcie można przeczytać na www.teatrguliwer.pl
*Agnieszka Trepkowska
nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej i edukatorka kultury. Pedagożka-praktyczka kultury, wierzy zarówno w krytyczne, jak i kreatywne myślenie uczniów. W pracy zawodowej stosuje najczęściej metodę projektów o charakterze interdyscyplinarnym oraz ideach korczakowskich – daje dzieciom przestrzeń do podejmowania decyzji, organizowania i kreowania własnego procesu nauki. Koordynatorka inicjatyw, w których partycypacja dzieci i dorosłych we wspólnym działaniu odgrywa kluczową rolę w rozwoju każdej ze stron. Trzykrotna laureatka Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej za projekty kulturalno-edukacyjne realizowane w szkole, w tym zdobywczyni Grand Prix WNEK.
Teatr Lalek Guliwer jest instytucją kultury m.st. Warszawy usytuowaną w sercu Starego Mokotowa i istnieje prawie 80 lat. Teatr czerpie z bogatych artystycznych tradycji i prezentuje zróżnicowany w treści i formie repertuar kierowany do dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Na scenie pojawiają się sztuki współczesne, adaptacje klasyki, formy wykorzystujące eksperymentalne środki wyrazu. Prezentowanym spektaklom towarzyszy szeroki program edukacyjny oraz działania skierowane na poszerzanie dostępności. Program teatru jest rozbudowany o działania artystyczno-społeczne.
Misją instytucji jest tworzenie teatru, który podejmuje istotne współcześnie tematy i problemy, ale obejmuje też wartościową rozrywkę i przy tym zachęca do współuczestnictwa. W swoim założeniu porusza trudne i wymagające poznawczo tematy związane z wyzwaniami współczesności, robiąc to w sposób dostosowany do percepcji swojej widowni. Podstawowymi wartościami, wedle których kreuje swój program są uczciwość, ciekawość, empatia i szacunek.