20 listopada to Ogólnopolski Dzień Praw Dziecka. Tego dnia świętujemy 30. rocznicę uchwalenia Konwencji o prawach dziecka
Konwencja o prawach dziecka przyjęta została przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. Polska opublikowała ją w Dzienniku Ustaw 23 grudnia 1991 r.
W preambule do Konwencji państwa-strony uznały, że „rodzina jako podstawowa komórka społeczeństwa oraz naturalne środowisko rozwoju i dobra wszystkich jej członków, a w szczególności dzieci, powinna być otoczona niezbędną ochroną oraz wsparciem, aby mogła w pełnym zakresie wypełniać swoje obowiązki w społeczeństwie”, a dziecko „dla pełnego i harmonijnego rozwoju swojej osobowości powinno wychowywać się w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia”.
W dokumencie tym zagwarantowano m.in. zakaz dyskryminacji dziecka ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne, status majątkowy, niepełnosprawność, cenzus urodzenia czy z jakiegokolwiek innego powodu. Państwa-strony zobowiązały się do tego, że władze publiczne będą podejmowały decyzje najlepsze z punktu widzenia interesów dziecka, że zapewnią mu ochronę i opiekę, odpowiednie warunki życia i rozwoju.
W ciągu 30 lat obowiązywania Konwencji o ponad 50 proc. zmniejszyła się liczba zgonów dzieci poniżej 5. roku życia, prawie o połowę zmniejszył się odsetek niedożywionych dzieci, a 2,6 miliarda ludzi więcej ma dziś dostęp do czystej wody pitnej. Nadal jednak 262 mln dzieci nie chodzi do szkoły, 650 mln dziewcząt i młodych kobiet jest wydawanych za mąż przed 18. rokiem życia, a co czwarte dziecko do 2040 roku będzie żyło na obszarach z ograniczonym dostępem do wody.
Niestety realizacja zagwarantowanych w Konwencji praw nie zawsze przebiega należycie. Według UNICEF, co dziesiąte dziecko w Polsce nie czuje się szczęśliwe. Tak wynika z raportu „Prawa dziecka z perspektywy dzieci, rodziców i nauczycieli” przygotowanego przez UNICEF Polska, ABR SESTA oraz SYNO Polska. Przeprowadzone przy tej okazji badanie potwierdziło, że wprawdzie większość dzieci w Polsce jest szczęśliwa, ale poczucie szczęścia bywa różne w zależności od wieku dziecka. Najmłodsi uczęszczający do szkół podstawowych czują się bardziej szczęśliwi niż ich starsi koledzy. Spędzanie czasu z przyjaciółmi, bycie kochanym przez rodzinę oraz realizacja hobby to główne powody dające szczęście dzieciom.
95 proc. ankietowanych dzieci słyszało o prawach dziecka, a swoją wiedzę najczęściej zdobyło w szkole lub od rówieśników. Co trzecie dziecko w wieku 12-17 lat stwierdziło, że ich prawa zostały kiedyś złamane. Co trzeci nauczyciel jest przekonany, że rodzice łamią prawa dzieci. Zresztą tylko połowa rodziców uważa, że zna prawa dziecka, a 1/5 jest przekonana, że prawa dziecka utrudniają wychowanie.
– Respektowanie praw dzieci sprzyja ich poczuciu szczęścia. UNICEF stoi na stanowisku, że każde dziecko, bez względu na swoje pochodzenie czy status społeczno-ekonomiczny, powinno mieć zagwarantowane szczęśliwe dzieciństwo. Rolą nas, dorosłych, jest zadbanie, aby dzieci mogły korzystać ze swoich praw – ocenił Marek Krupiński, dyrektor generalny UNICEF Polska.
Z badania wynika, że dzieci chciałyby mieć większy wpływ na decyzje podejmowane w domu, głównie na podział obowiązków oraz sposób, w jaki rodzina spędza czas wolny. Dzieci chciałyby też wpływać na wydarzenia w szkole, w tym na zasady, jakie tam obowiązują, menu w szkolnej stołówce, na przebieg wycieczek i innych imprez.
Według UNICEF, z okazji Ogólnopolskiego Dnia Praw Dziecka, ponad 3100 szkół i przedszkoli w całej Polsce organizuje specjalne zajęcia edukacyjne. Dzieci i młodzież ubiorą się dziś na niebiesko oraz wykorzystają ten kolor do przyozdobienia placówki. W wielu miastach samorządowcy poprowadzą niebieskie marsze zorganizowane przez szkoły pod hasłem #dlakażdegodziecka.
Pierwsze międzynarodowe porozumienia w sprawie ochrony praw dzieci przyjęto w latach 20. W 1924 r. Zgromadzenie Ogólne Ligii Narodów przyjęło Deklarację Praw Dziecka zwaną też Deklaracją Genewską (z inicjatywy Englantyne Jebb, założycielki organizacji Save the Children). W 1946 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ powołało UNICEF, organizację mającą nieść pomoc dzieciom poszkodowanym w czasie II wojny światowej. Pomysłodawcą UNICEF-u jest Polak – Ludwik Rajchman. W 1948 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych uchwaliło Powszechną Deklarację Praw Człowieka, a w niej art. 25 dający matkom i dzieciom prawo do „szczególnej opieki i pomocy” oraz do „ochrony społecznej”. W 1959 r. ONZ przyjęła Deklarację Praw Dziecka, która była rozwinięciem Deklaracji Genewskiej z 1924 r.
W 1978 r. Polska przedłożyła Komisji Praw Człowieka ONZ projekt Konwencji o prawach dziecka. Komisja przekazała projekt grupie roboczej państw członkowskich, agend ONZ oraz organizacji pozarządowych. Rok później ONZ ogłosiła rok 1979 Międzynarodowym Rokiem Dziecka. W 1989 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło Konwencję o prawach dziecka.
(PS, GN)