Już za niecały tydzień – 26 października – przypada Dzień Pamięci o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. 15 wrzenia br. Sekretariat Zarządu Głównego ZNP przyjął specjalną uchwałę w tej sprawie. W Dniu Pamięci o TON ogniwa ZNP zobowiązane są do wywieszenia flag związkowych na budynkach, w których mają siedzibę. Dlaczego 26 października? Bo w tym dniu, w 1939 r., podczas zebrania w mieszkaniu prezesa ZNP Zygmunta Nowickiego zapadła decyzja o przejściu Związku do konspiracyjnej działalności pod nazwa Tajna Organizacja Nauczycielska (TON).
Z okazji 86. rocznicy utworzenia TON, Związek przypomina, że Tajna Organizacja Nauczycielska to kryptonim podziemny Związku Nauczycielstwa Polskiego. Wiedza na temat TON wciąż wymaga upowszechniania, bo o ile fakt, że podczas II wojny światowej istniało w okupowanym kraju tajne nauczanie jest raczej znany, to nie wszyscy wiedzą, że organizacją najbardziej zasłużoną dla tworzenia podziemnej oświaty był właśnie Związek Nauczycielstwa Polskiego.
TON została założona 26 października 1939 r. przez Zygmunta Nowickiego (1881-1944), prezesa ZNP i doświadczonego konspiratora jeszcze z czasów carskich (prezes Nowicki prowadził tajne nauczanie w zaborze rosyjskim) oraz czterech innych przedstawicieli Związku, będących zarazem członkami Prezydium Zarządu Głównego ZNP, czyli: Kazimierza Maja, Wacława Tułodzieckiego, Teofila Wojeńskiego i Czesława Wycecha.
Zdecydowali ono wówczas, że ZNP przechodzi do działalności podziemnej, przyjmując kryptonim Tajna Organizacja Nauczycielska (TON). Prowadzenie tajnej działalności oświatowej było ważną formą walki z okupantem, który dążył do wyniszczenia polskiej inteligencji. Niemcy zamknęli szkoły średnie i uniwersytety, pozwalając jedynie na naukę na poziomie elementarnym, ale z programem znacznie okrojonym i zniekształconym, który miał wpajać polskim dzieciom niemiecką, hitlerowską propagandę. Tajne nauczanie objęło dziesiątki tysięcy dzieci, zapewniając kształcenie na poziomie szkoły powszechnej, gimnazjum i liceum, aż po uniwersytety i politechniki, według przedwojennych programów.
Kadry i struktury TON/ZNP były istotną bazą organizacyjną tajnego nauczania, a działalność terenowych Komisji Oświaty i Kultury Polskiego Państwa Podziemnego była możliwa w dużym stopniu właśnie dzięki pracy związkowców z ZNP. Czesław Wycech z tzw. Centralnej Piątki – kierownictwa TON – był jednocześnie dyrektorem Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj.
Nauczyciele zaangażowani w tajne nauczanie płacili często najwyższą cenę, jaką była śmierć w egzekucjach, gestapowskich katowaniach i obozach koncentracyjnych. Jednym z najbardziej znanych nauczycieli tajnego nauczania – bohaterów tamtych dni – był Marian Batko, członek TON/ZNP zamordowany 27 kwietnia 1941 r. w bunkrze głodowym niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau.
15 września gr. Sekretariat Zarządu Głównego ZNP postanowił:
>> ustanowić dzień 26 października każdego roku Dniem Pamięci o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej;
>> zobowiązać Komisję Kultury, Sportu i Turystyki ZG ZNP do opracowania i przedstawienia podczas posiedzenia Zarządu Głównego ZNP w grudniu 2025 r. propozycji dotyczących form obchodów Dnia Pamięci o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej przez ogniwa ZNP;
>> w roku 2025 w Dniu Pamięci o Tajnej Organizacji Nauczycielskiej ogniwa ZNP zobowiązane są do wywieszenia flag związkowych na budynkach, w których mają siedzibę.
To najważniejsze postanowienia uchwały Sekretariatu Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego z 15 września 2025 r. ws. ustanowienia Dnia Pamięci o TON, która została podjęta z inspiracji Prezydium Zarządu Okręgu Małopolskiego ZNP.
>> Więcej o historii ZNP:
https://glos.pl/tag/nasza-historia
(GN)
„Dziejową misję Polski wypełnimy”. 85. rocznica utworzenia Tajnej Organizacji Nauczycielskiej – TON
120 lecie ZNP: Ogólnopolskie obchody Jubileuszu Związku w Pilaszkowie oraz Strykowie