Józef Piłsudski, twórca Niepodległej i honorowy członek Związku Nauczycielstwa Polskiego, zmarł 12 maja 1935 r. Uroczystości żałobne i pogrzebowe trwały do 18 maja. Na zdjęciu powyżej: Uroczystości pogrzebowe Marszałka Józefa Piłsudskiego w Krakowie. Trumna umieszczona na haubicy w otoczeniu wojska, za nią rodzina Józefa Piłsudskiego i delegacja ziemi wileńskiej przed budynkiem Dworca Zachodniego, 18 maja 1935 r. (Zbiory NAC)
Odejście Marszałka było dla całej Polski, w tym także dla Związku Nauczycielstwa Polskiego wielkim przeżyciem, a zarazem wielką stratą. Wzajemne relacje Komendanta z nauczycielską organizacją miały wyjątkowy wymiar z racji długoletniej współpracy oraz poparcia udzielonego przez Związek i związkowców dla jego działań oraz walki o Niepodległą. Wielu działaczy ZNP, w tym członków kierownictwa Związku, łączyły z Piłsudskim biografie i wspólna droga żołnierska i polityczna. Do postaci szczególnie zaangażowanych we wspólną walkę u boku Marszałka należeli m.in. Stanisław Nowak, Julian Smulikowski czy też gen. Bolesław Popowicz.
Członkowie kierownictwa Związku, a także członkowie ZNP gremialnie brali udział w uroczystościach żałobnych oraz w samym pogrzebie. Związek podjął wiele działań na rzecz upamiętnienia swego honorowego członka (godność honorowego członka Związku Józef Piłsudski przyjął w 1921 r. – przyp. red.). Pierwszym zasadniczym elementem żałoby było
wywieszenie emblematów oraz żałobnych symboli
wraz z flagą narodową na budynkach związkowych, w tym w nowo wybudowanej siedzibie Zarządu Głównego ZNP na warszawskim Powiślu. Prezes ZNP Stanisław Nowak wraz z przedstawicielami Zarządu Głównego ZNP wzięli udział w oficjalnych państwowych uroczystościach żałobnych w Warszawie, potem też delegacja udała się do Krakowa.
Związkowcy wpisywali się do księgi pamiątkowej wystawionej w Belwederze oraz tłumnie odprowadzali trumnę Marszałka, tak jak cały naród biorąc udział w uroczystościach w Warszawie na Polach Mokotowskich. Członkowie Związku byli także wśród żegnających Marszałka na całej trasie przejazdu pociągu z trumną z Warszawy do Krakowa oraz uczestniczyli w samych uroczystościach pochówku w Katedrze Wawelskiej.
W Głosie Nauczycielskim ukazał się specjalny dodatek z informacjami o uroczystości. Organ Okręgu Krakowskiego Związku „ZNP Miesięcznik” tak żegnał twórcę Niepodległej na pierwszej stronie: „Józef Piłsudski Pierwszy Marszałek Polski
Wódz i Wychowawca Narodu
zmarł dnia 12 maja 1935 r.”. W tym numerze odnajdujemy pamiątkowe zdjęcia, przemówienie prezydenta Ignacego Mościckiego oraz informację o złożeniu przez delegację ZNP kondolencji na ręce wojewody krakowskiego. Opublikowano prośbę do członków Związku o przesyłanie sprawozdań z uroczystości jakie dobyły się w związku ze zgonem i pogrzebem Józefa Piłsudskiego.
Natychmiast po informacji o śmierci marszałka z całego kraju z organizacji związkowych zaczęły napływać kondolencje, które przesyłano do Zarządu Głównego w Warszawie a następnie do Belwederu.
Oto treść niektórych telegramów z kondolencjami przekazywanych przez ogniska ZNP (Archiwum Zarządu Głównego ZNP w Warszawie):
Tarnów 14.05.1935. Dotknięci do głębi zgonem […] wodza, nauczyciela narodu oraz honorowego członka związku […] Józefa Piłsudskiego […] przesyłają wyrazy głębokiego bólu ognisko Tarnów […].
Horodło 16.05.1935. Złączeni wielkim bólem w jakim pogrążyła się cała Polska na wieść o śmierci Największego Polaka składamy hołd cieniom naszemu Wodzowi i Wychowawcy Narodu jakim był dla nas Pierwszy Marszałek honorowy Członek Z.N. Polskiego Józef Piłsudski [….] Zarząd ogniska w Horodle.
Pszczyna 16.05.1935. Członkowie Związku Nauczycielstwa Polskiego ognisko Pszczyna pogrążeni w […] bólu i żłobie z powodu zgonu […] Józefa Piłsudskiego składają […] wyrazy najgłębszego hołdu.
Bochnia 16.05.1935. [….] Przejęci do głębi zgonem WODZA Narodu, członka honorowego Związku Nauczycielstwa Polskiego marszałka Józefa Piłsudskiego łączymy się w dniu złożenia JEGO śmiertelnych szczątków w podziemiach Katedry Wawelskiej, z żałobą całego Narodu. Zarząd Oddziału Powiatowego Związku Nauczycielstwa Polskiego w Bochni
Nowy Sącz 17.05.1935. Nauczycielstwo powiatu nowosądeckiego w dniu 16 b.m. […] uczciło minutowem milczeniem uroczystą chwilę oddając hołd cieniom […] wychowawcy i wodza narodu […] s.p. Józefa Piłsudskiego przyrzekając zarazem pozostać wiernym tak w życiu i w pracy ideologii marszałka .
Myślenice 18.05.1935. Nauczycielstwo powiatu myślenickiego […] łączy się w bólu z całym narodem z powodu zgonu […] Józefa Piłsudskiego […].
Zduńska Wola 18.05.1935. Członkowie Ogniska Nauczycielstwa Polskiego w Zduńskiej Woli wstrząśnięci do głębi tragiczna wieścią o zgonie Najlepszego Syna Ojczyzny, Nieśmiertelnego Wodza Narodu […] Wychowawcy współczesnego pokolenia, Członka Honorowego Związku Nauczycielstwa Polskiego, Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, zebrani w dniu 15 maja na Nadzwyczajnym Zebraniu Żałobnym postanowiliśmy jednomyślnie złożyć […] deklarację […] My nauczyciele związkowcy […] Ślubujemy że staniemy […] się strażnikami, znicza który rozpalił Wskrzesiciel Wolności, strażnikami mocy i godności Państwa.
Za te wyrazy współczucia podziękowała Aleksandra Piłsudska poprzez Sekretariat Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSW). „Pani Marszałkowa Piłsudska, dotknięta ciężka żałobą i obarczona licznymi zajęciami, poleciła mi podziękować w jej imieniu za okazane współczucie” – głosiła depesza z sekretariatu MSW z 14 czerwca 1935 r. przekazana ZG ZNP.
Po zakończeniu uroczystości pogrzebowych odbywały się liczne spotkania i akademie związkowe na cześć Marszałka i ku jego pamięci. Postanowiono też w organizacjach związkowych opodatkować się na liczne fundusze pamięci, miały miejsce inicjatywy
na rzecz upamiętnienia Marszałka
poprzez publikację różnych wydawnictw, nadanie imienia ulicom lub skwerom, albo wmurowanie tablic pamiątkowych. Czego przykładem było wezwanie z 19 maja 1936 r. Zarządu Powiatowego Ogniska ZNP w Siedlcach, który zwrócił się do członków Związku z inicjatywą przekazania 1 proc. od poborów za czerwiec i lipiec na rzecz budowy Kopca Józefa Piłsudskiego i w celu stworzenia „Funduszu Taniego Wydawnictwa Dzieł śp. Józefa Piłsudskiego”.
Kolejna inicjatywa dotyczyła planu wmurowania przez członków Związku tablicy w budynku Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego przy ul. Karowej z fragmentami przemówień Marszałka, o czym zawiadamiało pismo z 28 sierpnia 1935 r. Innym przykładem są składki nauczycieli Męskiego Seminarium Nauczycielskiego im. Józefa Piłsudskiego w Łowiczu zebrane w 1936 r. na cele uczczenia pamięci Marszałka.
Kolejnym jeszcze krokiem był masowy udział nauczycielstwa i przedstawicieli Związku w budowie Kopca Piłsudskiego na Sowińcu, potwierdzają to liczne dokumenty w postaci list składek członków ognisk ZNP np. z Gostynia, Wilna, Krakowa, Grodna itp. Większość tych materiałów znajduje się w archiwach związkowych, m.in. Zarządu Głównego ZNP w Warszawie.
Jednym z najlepszych dowodów zaangażowania Związku w budowę tego pomnika pamięci po Józefie Piłsudskim jest karta z tekstem potwierdzającym przez Komitet Budowy Kopca Józefa Piłsudskiego na Sowińcu w Krakowie odbiór kwoty 258 zł i 30 gr. od pracowników Zarządu Głównego ZNP w Warszawie z przeznaczeniem na budowę niniejszego kopca. To symboliczny dokument, jeden z wielu, które potwierdzają to jak silne były więzi pomiędzy osobą Marszałka z naszą organizacją. Dodajmy, że w uznaniu dla tej wieloletniej współpracy z Marszałkiem ZNP został uhonorowany w 2016 r. Złotym Krzyżem Honorowym przez Związek Piłsudczyków Rzeczypospolitej Polskiej.
Dr Piotr Wierzbicki
ZNP Kraków-Śródmieście
Bibliografia:
>> Archiwum ZG ZNP Warszawa
>> Archiwum Okręgu Małopolskiego ZNP Kraków
>> P. Wierzbicki „152 rocznica urodzin marszałka Józefa Piłsudskiego, honorowego członka Związku. W służbie Niepodległej”, Głos Nauczycielski nr 49 z 4 grudnia 2019
>> P. Wierzbicki „Józef Piłsudski i Związek Nauczycielstwa Polskiego”, Kraków 2017 (wystawa)
Czytaj też:
Marszałek Józef Piłsudski, honorowy członek ZNP. 152. rocznica urodzin twórcy Niepodległej
Chyliły się sztandary… Jak Związek czcił imieniny Józefa Piłsudskiego?