Stresorów w zawodzie nauczycielskim jest bardzo dużo. Są stresory tradycyjnie związane z relacjami w gronie pedagogicznym, z dyrektorem, z rodzicami. Często te relacje są trudne, a nawet konfliktowe. Ale pandemia przyniosła też sporo nowych czynników wywołujących stres.
Z prof. Jackiem Pyżalskim, pedagogiem specjalnym z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, rozmawia Jarosław Karpiński
Wiele mówi się ostatnio o zdrowiu psychicznym Polaków w kontekście pandemii koronawirusa. Pan od lat zajmuje się naukowo badaniem dobrostanu środowiska oświatowego, w tym nauczycieli. Niedawno ukazał się raport z badań z Pana udziałem „Zdalne nauczanie a adaptacja do warunków społecznych w czasie epidemii koronawirusa”. Z kolei w książce pod Pana redakcją „Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19” zwraca Pan uwagę na problem stresu i wypalenia zawodowego. Jak bardzo kondycja psychiczna nauczycieli zmieniła się od czasu wybuchu pandemii?
– Najlepiej przywołać właśnie wyniki badań. A badaliśmy rodziców, uczniów i nauczycieli, którzy byli ze sobą powiązani poprzez wybraną szkołę. Dzięki temu możemy porównywać wyniki przedstawicieli tych grup związane z różnymi aspektami. Jednym z aspektów badań była subiektywna ocena tego, jak się czują fizycznie i psychicznie przedstawiciele tych grup w porównaniu z czasem sprzed pandemii. Przypomnę tylko, że badanie zostało wykonane między majem a czerwcem br. w warunkach pierwszego lockdownu. I okazało się, że grupą, która najbardziej skarżyła się na złe psychiczne i fizyczne samopoczucie w warunkach lockdownu, byli nauczyciele. 65 proc. respondentów z tej grupy zawodowej deklarowało, że czują się gorzej lub dużo gorzej psychicznie niż przed pandemią. Dużo niższy odsetek takich wskazań był zarówno wśród uczniów, jak i rodziców. Można więc powiedzieć, że nauczyciele subiektywnie ponieśli największe koszty psychofizyczne w warunkach pandemii. To jest bardzo istotny problem.
Dlaczego to takie ważne?
– Dlatego że oczekujemy przecież od nauczycieli, że będą przewodnikami, że to oni będą wspierać uczniów i ich rodziców w tym trudnym czasie. Należałoby się więc zastanowić, jakie są możliwości wspierania kogoś, gdy sami nie mamy odpowiednich zasobów. Gdy sami nauczyciele radzą sobie kiepsko ze sobą. To, jak się czują nauczyciele, to jest jeden niepokojący aspekt, ale jest też drugi. Można bowiem w różny sposób dbać o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne, robić coś na rzecz poprawienia swojego dobrostanu. Otóż zapytaliśmy nauczycieli w badaniach, co oni takiego robią dla swojego zdrowia, czy dbają o nie bardziej niż przed pandemią. Okazało się, że sporo nauczycieli istotnie zmniejszyła częstotliwość podejmowania czynności, które mogłyby się korzystnie przełożyć na ich zdrowie. Ponad połowa odpowiadała, że rzadziej uprawia sport, prawie 40 proc. rzadziej spędza wolny czas wspólnie z rodziną. Wzrosła natomiast częstotliwość działań, które zwykle szkodzą naszemu dobrostanowi, np. przesiadywanie do późnej nocy przed komputerem. Generalny wniosek jest taki, że powinniśmy się zatroszczyć o stan zdrowia nauczycieli. Tym bardziej że nie ma zdrowego psychicznie ucznia bez zdrowego psychicznie nauczyciela. Jeżeli nauczyciele nie będą sobie radzić ze stresem, trudno im będzie pełnić funkję wspierającą, a to odbije się także na uczniach i ich rodzicach.
Podsumujmy więc, co w szczególności wywołuje stres nauczycieli w warunkach zdalnej edukacji, czym on się objawia i jak przekłada się na efekty pracy?
– Stresorów w zawodzie nauczycielskim jest bardzo dużo. Są stresory tradycyjnie związane z relacjami w gronie pedagogicznym, z dyrektorem, z rodzicami. Często te relacje są trudne, a nawet konfliktowe. Ale pandemia przyniosła też sporo nowych czynników wywołujących stres. Chodzi m.in. o mocną ekspozycję społeczną. Każda lekcja może być bowiem obserwowana czy transmitowana online przez kogokolwiek. Tego wcześniej nie było i ta ekspozycja publiczna ma też nieraz znaczenie bardzo negatywne. Pojawia się też tzw. technostres, czyli w przypadku niektórych nauczycieli konieczność nieraz bardzo szybkiego wkroczenia w świat nowych technologii, co jest i było zawsze trudne. Wystarczy popytać urzędników, co się zmieniło w ich pracy, gdy następowała komputeryzacja biur, i jak długo trwały negatywne konsekwencje tych zmian?
Z drugiej strony wśród czynników wywołujących stres pojawiło się zaburzenie relacji społecznych. 1/3 nauczycieli wskazała w badaniu, że ma gorsze relacje z koleżankami, kolegami z pracy, co w oczywisty sposób wpłynęło na ich samopoczucie. Na to nakłada się nadużywanie mediów cyfrowych, przed którymi nauczyciele zaczęli spędzać wiele godzin. A brak higieny cyfrowej wywołuje szybkie zmęczenie. Jest szereg nowych i istniejących dotychczas czynników, które mają wpływać na samopoczucie nauczycieli.
(…)
Przedstawiamy fragment wywiadu opublikowanego w GN nr 51-52 z 16-23 grudnia br. Całość – w wydaniu papierowym i elektronicznym (ewydanie.glos.pl)
Fot. Archiwum prywatne
***
Jacek Pyżalski – profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Zakład Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych), pedagog specjalny. Uczestnik i koordynator ok. 60 krajowych i międzynarodowych projektów badawczych. Autor licznych publikacji, w tym koordynator polskiej części badań EU Kids Online. Trener w obszarze komunikowania i trudnych zachowań oraz ekspert w zakresie edukacji medialnej. W kwietniu br. ukazała się książka pod redakcją naukową prof. Jacka Pyżalskiego „Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele”. Można ją pobrać w formie darmowego e-booka ze strony https://zdalnie.edu-akcja.pl/
***
Projekt „Uczę innych – dbam o siebie” jest realizowany przez Głos Nauczycielski we współpracy z Fundacją Orange, w ramach projektu „Lekcja:Enter” (www.lekcjaenter.pl). Jego celem jest wsparcie nauczycieli w zadbaniu o swoje samopoczucie, głównie w dobie pandemii i nauczania zdalnego, kiedy są bardziej narażeni na stres. Będzie to cykl artykułów i otwarte webinarium 27 stycznia 2021 r. na profilu facebookowym GN (www.facebook.com/GlosNauczycielski)
Badanie: Stres, stany depresyjne, przemęczenie. Cena zdalnej edukacji jest wysoka