„Pomimo powszechnie uznanego znaczenia zawód nauczyciela wciąż jest nieatrakcyjny dla młodych ludzi. Ponad 75 % młodych ludzi uważa nauczanie za kluczowe dla przyszłości Polski, a 79 % jest zdania, że nauczyciele powinni zarabiać więcej (Teach for Poland, 2024). Niskie wynagrodzenia, duże obciążenie pracą i niski prestiż zniechęcają jednak młodych ludzi do podejmowania pracy nauczyciela, a zawód ten plasuje się najniżej pod względem dumy i uznania w Polsce według badania TIMMS z 2023 r.” – czytamy m.in. w opublikowanym przez Komisję Europejską dorocznym raporcie Monitor Kształcenia i Szkolenia 2025 (w części publikacji poświęconej Polsce – przyp. red).
Tegoroczna publikacja KE koncentruje się na nauce, technice, inżynierii i matematyce, a także podstawowych umiejętnościach młodzieży i dorosłych. Dostarcza konkretnych danych na temat trendów i reform edukacyjnych na poziomie UE i krajowym. Zawiera istotne informacje na temat jakości edukacji, prezentując sukcesy krajowe i regionalne, a także obszary wymagające poprawy.
Jak podkreślono w części raportu poświęconej Polsce w 2023 r. tylko 15 % czwartoklasistów miało nauczycieli matematyki i nauk przyrodniczych w wieku poniżej 40. roku życia, a około połowa (47 % w przypadku matematyki i 53 % w przypadku nauk przyrodniczych) miała nauczycieli w wieku 50 lat lub starszych.
„Nauczanie pozostaje w Polsce zawodem deficytowym co prowadzi do zatrudniania emerytowanych nauczycieli, a przechodzenie na wcześniejszą emeryturę może pogłębić niedobory” – wskazano w raporcie.
Jak przypomniano w raporcie uczniowie szkół podstawowych osiągają dobre wyniki w matematyce i naukach przyrodniczych, ale potrzebują większej motywacji i wiary w swoje umiejętności w tych dziedzinach.
„Chociaż wyniki badania przeprowadzonego przez OECD w ramach Programu międzynarodowej oceny umiejętności uczniów (PISA) z 2022 r. wykazały gwałtowny spadek poziomu umiejętności podstawowych wśród 15-latków, w Międzynarodowym Badaniu Wyników Nauczania Matematyki i Nauk Przyrodniczych (TIMMS) z 2023 r. polscy czwartoklasiści uzyskali średnio 546 punktów z matematyki i 550 punktów z nauk przyrodniczych, co zapewniło Polsce miejsce wśród uczestniczących w badaniu krajów, które osiągnęły najlepsze wyniki a także wynik wyższy od średniej UE” – czytamy.
„Niemniej jednak tylko 21 % uczestników badania wykazało pozytywne nastawienie do matematyki, a 33 % do nauk przyrodniczych; wyniki te były niższe od średnich międzynarodowych wynoszących odpowiednio 44 % i 53 %. Jeżeli chodzi o wyniki z matematyki, w latach 2019–2023 różnica między chłopcami i dziewczętami na korzyść chłopców powiększyła się do 11 punktów. Wyniki PISA z 2022 r. wykazały znaczący wzrost liczby uczniów, którzy osiągnęli słabe wyniki i spadek tych z najwyższymi wynikami w matematyce i naukach przyrodniczych na poziomie szkół średnich w latach 2018–2022, mimo że wyniki te są lepsze od średniej UE. Polscy piętnastolatkowie rzadko mają do czynienia z zadaniami matematycznymi XXI wieku, takimi jak praca z diagramami i wykresami czy wykorzystywanie umiejętności matematycznych w kontekście rzeczywistych sytuacji. Niewielu z nich (35,9 %) często łączy nowy materiał z wcześniejszymi lekcjami” – wskazano.
Jak diagnozują autorzy raportu ogranicza to ich wiarę w swoje umiejętności i skuteczne strategie uczenia się.
We wrześniu 2025r. – jak przypomniano w raporcie – wprowadzono nowe przedmioty – edukację obywatelską i zdrowotną. Według Międzynarodowego Badania Edukacji Obywatelskiej z 2022 r. kompetencje obywatelskie polskich ósmoklasistów (79,8 %) są wyższe od średniej UE (63,14 %)
Od 2009 r. Polska jest jednym z krajów osiągających najlepsze wyniki. „Uczniowie mają dobrą wiedzę teoretyczną na temat systemów demokratycznych. Mają jednak trudności z rozwiązaniem zadań dotyczących bieżących problemów globalnych, w tym dotyczących zrównoważonego rozwoju i dezinformacji” – czytamy.
Jak podano w raporcie polscy studenci osiągają lepsze wyniki niż ich europejscy rówieśnicy, ale podstawowe umiejętności gwałtownie spadły od 2018 r.
„Polska czyni postępy w przygotowywaniu reformy programu nauczania, która w większym stopniu koncentruje się na kompetencjach kluczowych. Przyjęto środki mające na celu poprawę warunków pracy nauczycieli. Utrzymują się jednak niedobory, które silnie dotykają zarówno szkoły, jak i przedszkola. Po stałym wzroście w ciągu ostatniej dekady, Polska osiągnęła cel dotyczący uczestnictwa dzieci powyżej trzeciego roku życia w opiece i edukacji wczesnoszkolnej (ECEC)” – napisano.
Obecnie – jak informują autorzy raportu – nacisk kładzie się na poprawę dostępu, przystępności cenowej i jakości opieki i wczesnej edukacji dla dzieci poniżej trzeciego roku życia.
„Polska osiągnęła również cel dotyczący odsetka osób z wykształceniem wyższym. Niemniej, ograniczona pula umiejętności w zakresie nauk przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki (STEM), niewystarczająca skuteczność kształcenia i szkolenia zawodowego oraz niski poziom uczestnictwa w kształceniu dorosłych przyczyniają się do niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej” – wskazano.
Według ekspertów Komisji Europejskiej Polska potrzebuje większej liczby wysoko wykwalifikowanych specjalistów w dziedzinach STEM, aby zwiększyć wydajność, wzmocnić innowacje oraz wesprzeć zieloną i cyfrową transformację.
„Polska podejmuje różne działania w celu promowania programów studiów w dziedzinie nauk ścisłych, technologii, inżynierii i matematyki. Chociaż udział kobiet w naukach przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyki na poziomie szkolnictwa wyższego przekracza średnią UE, ogólny udział w tych programach pozostaje poniżej średniej UE” – podkreślono.
Polska – jak oceniają autorzy Monitora – dąży do złagodzenia wysokiego odsetka uczniów przedwcześnie kończących naukę i wyzwań związanych z dobrostanem wśród środowisk akademickich. Wdrażane są również istotne środki mające na celu poprawę umiejętności cyfrowych. Wyzwaniem pozostaje zarządzanie polityką w zakresie umiejętności dorosłych.
Monitor Kształcenia i Szkolenia (ETM) jest publikowany co roku przez Komisję Europejską, aby monitorować postępy poczynione przez państwa członkowskie w dziedzinie edukacji i szkoleń. Śledzi w szczególności postępy w realizacji siedmiu celów na szczeblu UE przyjęty w rezolucji Rady z 2021 r. w sprawie strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia na rzecz Europejskiego Obszaru Edukacji.
Głównym tematem tegorocznej edycji Monitora jest edukacja w zakresie STEM (nauki przyrodnicze, technologia, inżynieria i matematyka). W sprawozdaniu podkreślono, że pomimo postępów poczynionych przez państwa członkowskie w tej dziedzinie liczba osób zapisanych na studia w dziedzinie nauk ścisłych, technologii, inżynierii i matematyki była w ostatnich latach niska.
W 2023 r. zarejestrowano jedynie 36,3 % zapisów w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego na średnim poziomie i 26,9 % w przypadku studentów szkół wyższych. Studentki są nadal poważnie niedoreprezentowane.
Z głównych ustaleń tegorocznego raportu (dotyczącego wszystkich krajów członkowskich UE – przyp.red) wynika, że w 2023 r. tylko 42,5 % uczniów uzyskało wyniki poniżej minimalnego progu biegłości w zakresie umiejętności cyfrowych. Ponadto, mimo że 94,6 % dzieci w wieku od trzech lat uczestniczy we systemach opieki i edukacji wczesnoszkolnej, tylko 39,3 % dzieci poniżej trzeciego roku życia jest objętych formalną opieką lub edukacją.
Jeśli chodzi o równość edukacyjną, głównymi czynnikami napędzającymi pozostają pochodzenie społeczno-ekonomiczne: w 2022 r. jedynie 16,3 % uczniów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji osiągnęło dobry poziom wykształcenia w zakresie czytania, matematyki lub nauk przyrodniczych.
Pozytywnym wnioskiem jest to, że liczba osób decydujących się na uzyskanie wyższego wykształcenia w Europie wzrosła do 250 000 w 2023 r., co jest znacznie bliższe unijnemu celowi zakładającemu 350 000 osób do 2030 r.
Pełny raport dotyczący państw UE znajduje się tutaj, a część dotycząca Polski tutaj
(GN)
OPI PIB opublikował najnowszy raport „Nauka w Polsce 2024”. 46 proc. badaczy stanowią kobiety