Pierwsze wzmianki o związkowych obchodach rocznicy wiktorii wiedeńskiej odnajdujemy w protokołach Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji z 1908 r. W tym roku minęło 340 lat od zwycięstwa pod Wiedniem.
Motto
„Jesteśmy wprawdzie w obcym kraju, lecz nie walczymy dla obcej spraw”
Jan III Sobieski do żołnierzy pod Wiedniem (1683 r.)
12 września 1683 r. z rana król Polski Jan III Sobieski (1629-1696) na czele sprzymierzonych wojsk polskich, austriackich, z krajów niemieckich oraz Republiki Weneckiej, w liczbie około 70 tys. (z czego blisko 25 tys. to były wojska Korony Polskiej) uderzył ze wzgórz okalających Wiedeń na oblegające miasto wojska tureckie. Liczebność sił dowodzonych przez wezyra Kara Mustafę (1634-1685) szacowano na ponad 150, a nawet 300 tys. żołnierzy. Mimo tak znaczącej przewagi przeciwnika, to Jan III Sobieski tryumfował.
Największa szarża kawaleryjska w historii z udziałem 20-tysiecznej jazdy
zakończyła się pogromem wojsk tureckich,
przerwaniem oblężenia stolicy cesarskiej Austrii i załamaniem potęgi Imperium Osmańskiego. W tym wszystkim walny udział miały polska husaria i nasz król. Było to ostatnie wielkie zwycięstwo oręża polskiego (aż do Bitwy Warszawskiej w 1920 r.).
Pamięć o tym wydarzeniu miała ogromne znaczenie przez kolejne wieki dla Polaków, a w czasach zaborów i upadku państwa służyła pokrzepieniu serc narodu walczącego o niepodległość. Również Związek Nauczycielstwa Polskiego od swego zarania czcił rocznice odsieczy wiedeńskiej (w tym roku przypada 340. rocznica zwycięstwa Jana III Sobieskiego).
Pierwsze wzmianki w związkowych dokumentach o obchodach rocznicowych odnajdujemy w protokołach Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji (utworzonego w 1905 r. przez Stanisława Nowaka – przyp. red.). Jest w nich mowa o mszy i składce na uczczenie rocznicy upamiętniającej wielkie zwycięstwo Polaków. W 1913 r. Związek obchodził nie tylko 50. rocznicę powstania styczniowego z 1863 r., lecz
upamiętniono również 230-lecie
wiktorii z 1683 r. Do udziału w organizacji obchodów oddelegowano członka Zarządu Głównego, a do członków Związku wystosowano apel o udział w rocznicowej mszy. Warto zaznaczyć, że współpracujący z organizacją związkową już wówczas Józef Piłsudski, występował w tym samym roku na kursach nauczycielskich we Lwowie. Do zebranych tam pedagogów i członków Związku mówił nie tylko o czynie zbrojnym 1863 r., lecz o tym, że inspiracją dla powstańców była wielka wiktoria z 1683 r. i jej pamięć, która stanowiła swego rodzaju przesłanie dla kolejnych pokoleń.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. pierwsze większe obchody miały miejsce na 240-lecie odsieczy wiedeńskiej. Jednak w 1923 r. poza protokołami związkowymi brak jest poważniejszych wzmianek na ten temat np. w prawie związkowej. Inny wymiar miały jubileuszowe obchody z okazji 250-lecia odsieczy wiedeńskiej. W 1933 r. Marszałek Józef Piłsudski, honorowy członek Związku, zdecydował uczcić to wydarzenie specjalnymi obchodami, które miały być świętem kawalerii polskiej. Kulminacją tego święta były
rewia kawaleryjska na Błoniach Krakowskich
6 października 1933 r. oraz złożenie w tym samym dniu kwiatów przy sarkofagu Jana III Sobieskiego na Wawelu.
Obchody rozpoczęły się o 9:30 rano, a rewia miała miejsce o 11:30, wzięło w niej udział 12 pułków kawalerii. Po uroczystościach na Boniach Krakowskich Piłsudski i towarzysząca mu generalicja udali się do Katedry Wawelskiej, by oddać hołd prochom króla Sobieskiego złożonym w krypcie św. Leonarda.
Warto zaznaczyć, że w uroczystościach uczestniczyła delegacja ZNP, której przewodniczył prezes Stanisław Nowak (1859-1936) oprócz niego w obchodach brał udział generał Bolesław Popowicz (1878-1937), jeden ze współzałożycieli Związku, członek honorowy ZG ZNP i bohater wojny 1920 r. Gen. Popowicz – przyjaciel wiceprezesa Związku Juliana Smulikowskiego (1880-1934) – zorganizował także uroczystości w lwowskim okręgu wojskowym, którego był szefem. Echa obchodów z 1933 r. można odnaleźć w protokołach związkowych zarówno okręgu krakowskiego jak i Zarządu Głównego ZNP.
Głos Nauczycielski w numerze z 27 sierpnia 1933 r. informował o specjalnej serii ilustracji upamiętniających odsiecz wiedeńską wydanej przez ZNP w ramach „Ilustracji szkolnej”. W serii tej znajdowały się „Pożegnanie Sobieskiego z rodzina przed wyprawą wiedeńską” (obraz Wojciecha Gersona); „Sobieski pod Wiedniem” (Juliusza Kossaka); „Wjazd Sobieskiego do Wiednia” (Juliusza Kossaka) i „Sobieski w Wilanowie” (obraz Wojciecha Gersona). Należy zaznaczyć, że marcowy numer Głosu Nauczycielskiego przy okazji uczczenia imienin Marszałka i opisu jego postaci,
wspomina o wiedeńskim tryumfie
a rocznicowe wydarzenia stały się również ważnym pretekstem do promowania przez Związek Pożyczki Narodowej na potrzeby armii.
Po II wojnie światowej dopiero 300-lecie odsieczy stało się okazją do zorganizowania dużych centralnych obchodów tej rocznicy, w jej upamiętnieniu udział miały też ZNP i Głos Nauczycielski relacjonujący to wydarzenie.
Niniejszym krótkim artykułem chciałem przypomnieć – w 340-lecie tryumfu wiedeńskiego – udział Związku Nauczycielstwa Polskiego w upamiętnienie tej rocznicy.
Jednocześnie niech artykuł ten będzie naszym związkowym, skromnym wkładem w podtrzymywanie pamięci jednego z największych wydarzeń w historii naszej ojczyzny. To wydarzenie zmieniło nie tylko losy Polski, ale i Europy podobnie zresztą jak wspomniana już wyżej bitwa z 1920 r., w której również mieliśmy swój udział jako Związek Nauczycielstwa Polskiego.
dr Piotr Wierzbicki
ZNP Kraków-Śródmieście
Na zdjęciu: Marszałek Józef Piłsudski w otoczeniu oficerów WP podczas Rewii Kawalerii w 1933 r.
Bibliografia
>> Archiwum ZG ZNP w Warszawie
>> Archiwum ZG ZNP Okręg Małopolski
>> W. Rezmer „Rewia polskiej kawalerii w Krakowie w 1933 roku”, Przegląd Historyczno-Wojskowy 14(65)/3 (245) R. 2013, 127-144
>> M. Spórna, P. Wierzbicki „Słownik władców polskich i pretendentów do tronu polskiego”, Kraków 2003
>> Głos Nauczycielski, 1933 r.
Marszałek Józef Piłsudski, honorowy członek ZNP. 152. rocznica urodzin twórcy Niepodległej
Wojna 1920. Gen. Bolesław Popowicz i inni członkowie Związku w wojnie polsko-bolszewickiej
100 lat temu marszałek Józef Piłsudski został honorowym członkiem ZNP