Organy prowadzące nie mają prawa dowolnie zmieniać arkuszy organizacji i ograniczać w ten sposób nauczycielom wymiar czasu pracy, a tym samym – wynagrodzenie. ZNP przygotował opinię prawną w sprawie wytycznych organów prowadzących dotyczących zmian w arkuszach organizacyjnych i przydziału godzin ponadwymiarowych.
Od 12 marca br. zajęcia w przedszkolach, szkołach i placówkach oświatowych są zawieszone w związku z epidemią koronawirusa. Nauczyciele prowadzą w tym czasie tzw. nauczanie zdalne za pośrednictwem m.in. internetu.
Niektóre samorządy próbują wykorzystać ten czas do zmiany arkuszy organizacji szkół, a także zasad przydzielania godzin ponadwymiarowych. Oczywiście chodzi o oszczędności. Organy prowadzące powołują się tu na art. 10 i art. 57 ustawy Prawo oświatowe oraz § 6 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (tzw. specrozporządzenie).
Według ZNP, tego typu „zarządzenia organu prowadzącego określające ww. materię nie posiadają delegacji ustawowej, a także wkraczają w kompetencje dyrektora szkoły”. Podobne zarządzenia będą więc „rażąco naruszały obowiązujące prawo”.
„Organy władzy publicznej mogą działać wyłącznie na podstawie skonkretyzowanej normy prawnej i tylko w zakresie tejże normy. Wszelkie działanie wykraczające poza normę prawną, albo nieopierające się o normę prawną, jest naruszeniem prawa” – przypomniał Związek.
W tej sytuacji zarządzenie np. wójta, burmistrza lub prezydenta miasta powinno zostać przesłane do wojewody z wnioskiem o jego uchylenie.
Czemu? Artykuły: 10 i 57 ustawy Prawo oświatowe precyzyjnie wymieniają zadania organu prowadzącego odnośnie funkcjonowania przedszkoli, szkół i placówek oświatowych. Na liście zadań nie ma jednak bezpośredniego wpływu na organizację pracy szkół. „Zakres kompetencyjny organu prowadzącego był przedmiotem wielu interpretacji sądowych i nadzorczych, i z całą pewnością należy stwierdzić, że w ramach ww. norm organ prowadzący nie ma prawa wydawać wytycznych dotyczących organizacji działania szkół, zakresu organizacji zajęć, zatrudniania, a także polityki kadrowej” – czytamy w opinii ZNP.
Samorządy powołują się też na także na § 6 ust. 2 specrozporządzenia, z którego wynika, że organ prowadzący wspomaga jednostki systemu oświaty w organizacji kształcenia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu kształcenia. Słowo „wspomaga” oznacza więc, że organ prowadzący „udziela pomocy”, „wspiera”, „ułatwia”, czyli ma charakter pomocniczy, a nie władczy. Nie może więc niczego szkołom narzucać. Takie kompetencje przysługują jedynie dyrektorom.
„Zgodnie z treścią § 1 (rozporządzenia – przyp.red.) w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 dyrektor jednostki systemu oświaty odpowiada za organizację realizacji zadań tej jednostki z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zadań” – czytamy w opinii. Lista kompetencji jest bardzo długa i szczegółowa. Jednocześnie na podstawie § 7 ust. 2 rozporządzenia, „dyrektor jednostki systemu oświaty ustala zasady zaliczania do wymiaru godzin poszczególnych zajęć realizowanych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu kształcenia”.
„Zatem na tle ww. rozporządzenia wszystkie władcze kompetencje dotyczące organizacji zdalnego nauczania, wymiaru godzin, zakresu zajęć, i ich rozliczania, zostały przydzielone wyłącznie dyrektorowi szkoły. Organ prowadzący posiada jedynie kompetencje pomocnicze i wspierające” – ocenił ZNP.
Związek przypomniał też, że organ prowadzący szkołę lub placówkę oświatową „nie ma kompetencji normatywnych, umożliwiających mu kreowanie polityki kadrowej przez dyrektora szkoły lub placówki. Wynika to z systemu kompetencji nadzorczych przypisanych organowi prowadzącemu w ustawie Prawo oświatowe”. Zgodnie z art. 57 ustawy Prawo oświatowe, organ prowadzący może jedynie ingerować w sprawy administracyjne i finansowe szkoły czy przedszkola. Naczelny Sąd Administracyjny już w wyroku z 19 lutego 2002 r. (sygn. akt II SA 3053/01) stwierdził, że brakuje podstaw prawnych do uznania organu samorządu terytorialnego za organ zarządzający szkołą w rozumieniu art. 3(1) Kodeksu pracy.
„Tak więc organ taki nie może przypisywać sobie kompetencji pracodawcy wobec nauczycieli” – podkreślił Związek.
„W związku z tym, że organy samorządu terytorialnego nie wykonują w stosunku do nauczycieli funkcji pracodawcy, ich zwierzchnictwo służbowe musi się sprowadzać tylko do tej kategorii spraw, które wprost wynikają z ustawy. Układ stosunków i zależności dyrektora szkoły ogranicza kompetencje organu prowadzącego szkołę jedynie do nadzoru nad jego działalnością w zakresie spraw finansowych i administracyjnych (podobnie: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 19.02.2002 r.)” – ocenił ZNP.
Zasady nadzoru finansowego i administracyjnego nie obejmują zaś wyrażania zgody na dokonywanie przez dyrektora szkoły czynności w sprawach z zakresu prawa pracy ani do wydawania wytycznych związanych z zatrudnianiem pracowników szkoły. To dyrektor szkoły jest pracodawcą nauczycieli, a w związku z tym „żaden organ samorządu terytorialnego nie może wkraczać w stosunki pomiędzy pracodawcą a pracownikiem danej jednostki”. Tak mówi wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11 marca 2009 r. (sygnatura I OSK 1528/08).
Warto tu przytoczyć także inne wyroki sądów administracyjnych:
* wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 18 marca 2014 r. (II SA/Sz 1233/13), w którym stwierdzono, że nadzór finansowy i organizacyjny, w żadnym wypadku nie może obejmować ingerencji w uprawnienia dyrektora szkoły, jako pracodawcy, ponieważ to dyrektor kieruje działalnością szkoły lub placówki oraz reprezentuje ją na zewnątrz, jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli lub pracowników niebędących nauczycielami, decyduje m.in. w sprawach zatrudniania i zwalniania
* wyrok Wojewódzkiego Sąd Administracyjny w Rzeszowie z 10 lipca 2014 r. (II SA/Rz 469/14), w którym wprost powiedziano, że ustalanie wytycznych w zakresie organizacji pracy szkół i placówek oświatowych należy do kompetencji dyrektora szkoły lub placówki. Obowiązujące przepisy nie przewidują zaś możliwości ingerencji organu prowadzącego w tym zakresie.
„W związku z powyższym uznać należy, że sposób przydzielania nauczycielom zajęć w związku z ich zatrudnieniem w szkole jest wyłączną kompetencją dyrektora szkoły. Ta sama zasada dotyczy przydzielania nauczycielom pracy w godzinach ponadwymiarowych, jak również zwalniania ich z tego obowiązku” – podsumował ZNP.
Jakie więc kompetencje odnośnie arkusza organizacji pracy szkoły ma organ prowadzący? Zgodnie z art. 110 ust. 1, ust. 2 i ust. 5 ustawy Prawo oświatowe, arkusz organizacji szkoły określa szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym. Organ prowadzący zatwierdza arkusz organizacji po zasięgnięciu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, także w przypadku wprowadzenia zmian do dnia 30 września.
Zgodnie z § 17 ust. 7 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, dyrektor szkoły przekazuje arkusz organizacji w terminie do dnia 21 kwietnia danego roku organowi prowadzącemu. Organ prowadzący – po uzyskaniu opinii nadzoru pedagogicznego, zatwierdza arkusz najpóźniej do 29 maja. Do 30 września w arkuszu można jeszcze wprowadzać zmiany, które organ prowadzący zatwierdza w terminie 7 dni roboczych od dnia ich otrzymania.
Specrozporządzenie opisujące pracę szkół w czasie epidemii koronawirusa nie wprowadziło do przepisów dotyczących arkuszy organizacyjnych żadnych zmian. Dlatego – jak podkreślił ZNP – „w chwili obecnej szkoły działają w oparciu o zatwierdzone przez organ prowadzący arkusze organizacyjne i arkusze te nie mogą już podlegać zmianie”.
A co z godzinami ponadwymiarowymi, które samorządy próbują dziś ograniczać? „Przydziału godzin ponadwymiarowych, jak i zwolnienia z obowiązku ich realizacji, dokonują właściwe organy szkoły – a więc dyrektor szkoły, który wykonuje czynności z zakresu prawa pracy. Te decyzje należą do sfery organizacyjnej pracodawcy i pracodawca w tym zakresie posiada swobodę decyzji” – czytamy w opinii ZNP. O przydziale godzin ponadwymiarowych wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 12 maja 2004 r. (I PK 454/03).
Jak ma się do tego praca zdalna, do której zobowiązało nauczycieli specrozporządzenie? Na podstawie § 7 ust. 1 specrozporządzenia, nauczyciel realizuje zajęcia na odległość w ramach obowiązującego go przed dniem wejścia w życie tego aktu prawnego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami albo na ich rzecz, a w przypadku godzin zajęć realizowanych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych – w ramach godzin ponadwymiarowych, o których mowa w art. 35 Karty Nauczyciela. Sposób rozliczania nauczyciela ze zrealizowanych w ramach zdalnego kształcenia godzin określa zaś dyrektor szkoły lub placówki.
„Tak więc zasady zaliczania do wymiaru godzin poszczególnych zajęć realizowanych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu kształcenia, ustala dyrektor szkoły. Rozporządzenie nie określa żadnych wskazówek normatywnych odnośnie sposobu zasad zaliczania do wymiaru godzin poszczególnych zajęć realizowanych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu kształcenia, zatem uznać należy, że wprowadza w tej kwestii praktycznie całkowitą swobodę decyzyjną po stronie dyrektora szkoły i organu prowadzącego szkołę” – czytamy w opinii.
I dalej: „Zatem wynagrodzenie z tytułu pracy w godzinach ponadwymiarowych powinno zostać wypłacone, jeżeli z tygodniowego rozliczenia wykonanych prac, ustalonego przez dyrektora szkoły, wynikać będzie, że nauczyciel wykonywał pracę w wymiarze przekraczającym tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć”.
(PS, GN)
Epidemia. Wrocławskie kuratorium każe nauczycielom uczyć zgodnie z “ramówkami”