Umiejętności finansowe polskich uczniów należą do najwyższych na świecie – tak wynika z najbardziej prestiżowego międzynarodowego badania przeprowadzonego przez OECD. Nic w tym dziwnego – polska młodzież należy do najchętniej robiących zakupy w internecie
PISA (Programme for International Student Assessment – Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów) to badanie realizowane co trzy lata przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Badanie dotyczy trzech dziedzin, w których sprawdza się umiejętności 15-latków: matematyki, czytania i interpretacji oraz rozumowania w naukach przyrodniczych. W najnowszym, zrealizowanym wiosną 2018 r., badaniu wzięło udział ponad 600 tys. uczniów z 79 krajów.
Przy okazji badania głównego eksperci realizują też badania dodatkowe. W tym roku OECD postanowiła sprawdzić poziom umiejętności finansowych młodzieży. Badanie objęło losową próbę ponad 4 tys. uczniów z ok. 230 szkół z Polski. Łącznie w 20 krajach przebadano ok. 117 tys. uczniów.
„Wiedza i świadomość finansowa są we współczesnym świecie niezbędne. Wykluczenie finansowe nie tylko pozbawia wiele osób możliwości korzystania z podstawowych usług, takich jak przelewy czy lokaty, ale stwarza także ryzyko podejmowania niekorzystnych decyzji finansowych, które mogą mieć długotrwały i głęboki wpływ na wszystkie sfery życia obywateli. Poważne konsekwencje niskiej świadomości finansowej powodują, że coraz częściej podkreśla się znaczenie edukacji finansowej” – czytamy w raporcie „Umiejętności, postawy i zachowania finansowe młodzieży w Polsce. Wyniki badania PISA 2018” przygotowanym przez Instytut Badań Edukacyjnych, który odpowiadał za polską część badania.
Eksperci zwracają uwagę na to, że włączanie zagadnień związanych z umiejętnościami finansowymi do programów szkolnych jest dużo skuteczniejsze niż edukacja osób dorosłych. „Umożliwia ograniczenie ryzyka wykluczenia finansowego w przyszłości, wspiera uczenie się zarządzania pieniędzmi i rozumienie współczesnego świata” – ocenili.
Wyniki badania PISA 2018 pokazały, że w porównaniu z uczniami z innych krajów polscy uczniowie świetnie sobie radzą z matematyką, rozumieniem tekstu czytanego oraz rozumowaniem w naukach przyrodniczych. Podobnie jest w przypadku umiejętności finansowych. Spośród 20 krajów, które wzięły udział w tej części badania PISA, w tym 13 krajów OECD, średni wynik polskich uczniów (520 pkt) był jednym z najwyższych, a konkretnie – czwarty w zestawieniu. Lepsi okazali się jedynie uczniowie z Kanady (532 pkt), Finlandii (537 pkt) i Estonii (547 pkt.).
Pomiar umiejętności finansowych uczniów w badaniu PISA przeprowadzono w latach 2012, 2015 i 2018. Między 2012 a 2018 r. zmianę średnich wyników umiejętności finansowych zaobserwowano tylko w dwóch z dziewięciu krajów: w Estonii (wzrost o 18 punktów) i w Australii (spadek o 15 punktów). Między 2015 a 2018 r. istotnie poprawiły się wyniki w pięciu krajach, w tym w Polsce – polscy uczniowie uzyskali w 2018 r. wynik wyższy o 34 punkty.
Eksperci sprawdzili wiedzę uczniów na różnych poziomach. Niski poziom umiejętności finansowych stwierdzono w Polsce u 9,6 proc. piętnastolatków. To podobnie, co w Finlandii (10 proc.) oraz na Łotwie (10,6 proc.). Statystycznie lepsi okazali się jedynie młodzi Kanadyjczycy (8,9 proc.) oraz Estończycy (5,4 proc.).
„Uczniowie z niskimi umiejętnościami, którzy nie osiągnęli 2. poziomu (z 5 wyróżnionych w badaniu), radzą sobie tylko z prostymi zadaniami, takimi jak decyzje o codziennych wydatkach czy prosta analiza paragonów i faktur. 87 proc. uczniów z niskim poziomem umiejętności finansowych słabo radziło sobie również z rozumieniem prostych tekstów lub prostymi zadaniami matematycznymi. Pokazuje to, jak duże znaczenie ma rozwijanie umiejętności rozumienia tekstu i umiejętności matematycznych, które w dużym stopniu umożliwiają radzenie sobie z problemami związanymi z finansami” – podkreślili eksperci IBE.
Z kolei najwyższy poziom umiejętności w badaniu osiągnęło 12 proc. polskich uczniów. Odsetek ten jest wyższy od średniej 13 krajów OECD uczestniczących w badaniu (która wyniosła 10,5 proc.), ale niższy od odsetka najlepszych uczniów w Stanach Zjednoczonych, Australii, Kanady, Estonii i Finlandii. W Estonii i Finlandii co piąty uczeń mógł pochwalić się najwyższym wynikiem. Uczniowie na najwyższym poziomie umiejętności posługują się dużym zasobem pojęć związanych z finansami, mają dobre wyobrażenie o systemie finansowym, potrafią analizować złożone produkty finansowe i zauważać ważne, ale niedopowiedziane warunki zawarte w umowach i informacjach finansowych.
W Polsce odsetek najlepszych uczniów był wyższy wśród chłopców (14,7 proc.) niż dziewcząt (9 proc.). „Główną barierą utrudniającą polskiej młodzieży osiągnięcie najlepszych wyników okazała się znajomość pojęć ekonomicznych, rozumienie instytucji finansowych i bardziej złożonych usług finansowych – a więc problemów, z którymi uczniowie nie spotkają się w codziennym życiu” – czytamy w raporcie.
W badaniu niższe wyniki – co nie jest niespodzianką – uzyskali uczniowie z domów z mniejszym kapitałem kulturowym i pochodzący z mniej zamożnych rodzin. Wpływ na umiejętności piętnastolatków miały prawdopodobnie także takie czynniki, jak wykształcenie i zawody rodziców czy deklarowana przez uczniów liczba książek w domu.
Jak podkreślają eksperci IBE, wiedzę i umiejętności z zakresu finansów młodzież zdobywa poza szkołą. Dużą rolę odgrywają tu rodzice – lepsze wyniki stwierdzono u uczniów, którzy częściej rozmawiają z rodzicami i dorosłymi o pieniądzach oraz deklarują większą niezależność w zarządzaniu własnymi pieniędzmi.
W 2018 r. konto w banku miało 44 proc. polskich 15-latków. To mniej niż średnia w krajach OECD, która wynosi 54 proc. W Finlandii własnym kontem może się pochwalić 89 proc. młodych ludzi.
Zakupy w internecie robi za to aż 79 proc. polskich uczniów. To – obok Finlandii i Stanów Zjednoczonych – najwyższy odsetek wśród 20 krajów uczestniczących w badaniu. „Uczniowie mający wyższy poziom umiejętności finansowych są bardziej rozważnymi konsumentami, np. częściej porównują ceny w sklepach i rzadziej deklarują nieprzemyślane zakupy” – czytamy w raporcie.
Niestety stereotypy dotyczące płci przekładają się na zachowania młodych ludzi w sferze finansów. „Dziewczęta częściej rozmawiają z rodzicami o pieniądzach, częściej dostają prezenty. Ale chłopcy dużo bardziej interesują się finansami, czują się w tej dziedzinie pewniej niż dziewczęta, częściej deklarują też posiadanie konta bankowego. Chłopcy są też aktywniejsi w podejmowaniu prac zarobkowych” – wyjaśnili eksperci IBE.
Co konkretnie przeanalizowano w badaniu? Sprawdzono wiedzę uczniów z następujących treści: pieniądze i transakcje, planowanie i zarządzanie finansami, ryzyko i zysk, otoczenie finansowe. Uczniowie musieli np. wybrać najważniejsze informacje z wyciągu z rachunku bankowego, czy też rozważyć opłacalność różnych wariantów pożyczki bankowej na zakup sprzętu stereofonicznego.
Drugim obszarem badania była analiza informacji finansowych. Chodziło i interpretację, porównywanie, syntezę i wnioskowanie na podstawie dostarczonych informacji.
W badaniu wykorzystano dwa rodzaje zadań:
* wymagające wybrania jednej lub więcej opcji z danego zestawu odpowiedzi – zadania zamknięte kodowane automatycznie – oraz zadania otwarte w których uczniowie są proszeni o wpisanie pojedynczego słowa, cyfry, lub wykonanie obliczeń (30 zadań),
* wymagające od uczniów sformułowania własnych wypowiedzi (13 zadań).
W teście wykorzystano w sumie 43 zadania o różnym stopniu trudności.
Cały raport dostępny jest TUTAJ
(PS, GN)