Przyznanie nauczycielom statusu funkcjonariuszy publicznych; powołanie krajowego, wojewódzkich oraz szkolnych rzeczników praw uczniowskich; zmiana progu nieobecności przy klasyfikacji uczniów na 25 proc. (aktualnie – 50 proc.); powrót do kwietniowego terminu egzaminu ósmoklasisty; możliwość zatrudnienia w publicznym przedszkolu osoby niebędącej nauczycielem do wszystkich zajęć (!) – to tylko niektóre zmiany planowane przez MEN. Do wykazu prac legislacyjnych rządu trafiły dwa duże projekty nowelizacji ustawy – Prawo oświatowe.
W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów umieszczono informacje na temat założeń dwóch projektów nowelizacji ustawy – Prawo oświatowe. Pierwszy z projektów (numer UD222) ma zostać przyjęty przez rząd już w II kwartale, a więc już wkrótce (trwa II kwartał br.). Drugi będzie procedowany w III kwartale.
Nauczyciel – funkcjonariuszem państwowym
Jak czytamy m.in. w założeniach pierwszego projektu, za który odpowiada szefowa MEN Barbara Nowacka, wnioskodawca ma zamiar nie tylko wzmocnić pozycję prawną uczniów, ale też i nauczycieli (wychowawców, innych pracowników pedagogicznych w przedszkolach, szkołach i placówkach oświatowych.
„Dlatego właśnie jednym z celów projektu jest uczynienie grupy zawodowej nauczycieli funkcjonariuszami publicznymi w pełni, a nie – jak dotychczas – tylko poprzez przyznanie im ochrony >>przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych<<” – wskazano.
MEN przypomina, że już obecnie art. 63 ust. 1 Karty Nauczyciela (Dz. U. z 2024 r. poz. 986, z późn. zm.) stanowi, że „nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny”. Natomiast art. 231a Kodeksu karnego stanowi, że „z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych funkcjonariusz publiczny korzysta również wtedy, jeżeli bezprawny zamach na jego osobę został podjęty z powodu wykonywanego przez niego zawodu lub zajmowanego stanowiska”. Jednak to nie wystarczy.
W ocenie MEN, „ze względu na pojawiające się wątpliwości interpretacyjne, zasadne jest uczynienie nauczycieli funkcjonariuszami publicznymi, co jednoznacznie przesądzi, że jako funkcjonariusze publiczni są oni chronieni również w sytuacjach, >>gdy bezprawny zamach na osobę funkcjonariusza publicznego został podjęty z powodu wykonywanego przez niego zawodu lub zajmowanego stanowiska, ale niekoniecznie podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych<< (postanowienie Sądu Najwyższego z 22 listopada 2017 r., V KK 300/17). W sposób oczywisty wzmocni to ich prawną ochronę, szczególnie poza godzinami ich pracy” – napisano w założeniach projektu.
Projekt zmian w ustawie przewiduje:
1. Dodanie w art. 4 ustawy – Prawo oświatowe pkt 20a wprowadzającego definicję pojęcia „społeczność szkolna”. Zgodnie z przyjętym rozwiązaniem, w skład społeczności szkolnej będą wchodzić: nauczyciele, rodzice i uczniowie;
2. Wprowadzenie w ustawie – Prawo oświatowe nowego rozdziału 2a pt. „Prawa, wolności i obowiązki uczniowskie oraz organy ochrony praw i wolności uczniowskich”. W skład tego rozdziału wejdą zmiany opisane w pkt 3–6 i 11 tej części dokumentu, tj. zmiany w zakresie katalogów praw i obowiązków uczniowskich, kar dla uczniów oraz systemu organów ochrony praw uczniowskich. Projektodawca jednocześnie wskazuje, że rozdział ten obejmie swoim podmiotowym zakresem zastosowania zarówno publiczne, jak i niepubliczne szkoły (podstawowe, ponadpodstawowe, artystyczne) i placówki oświatowe, o których mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6-8 ustawy – Prawo oświatowe;
3. Przeniesienie katalogu praw uczniowskich na poziom ustawowy. Dotychczas określane one bowiem były w statutach szkół oraz, jedynie częściowo, np. w art. 85 ust. 5 ustawy – Prawo oświatowe. Katalog praw uczniowskich zawarty w dodawanym rozdziale 2 ustawy – Prawo oświatowe zbiera je w jedno miejsce i stanowi katalog otwarty oraz oparty o normę semiimperatywną, co ma zapewnić ogólnopolski standard w zakresie praw i wolności uczniowskich.
Projekt zakłada powołanie:
>> Krajowego Rzecznika Praw Uczniowskich, który będzie powoływany na 4-letnią kadencję (z możliwością pełnienia tej funkcji przez dwie kadencje) i odwoływany przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru.
>> 16 Wojewódzkich Rzeczników Praw Uczniowskich powoływanych przez Krajowego Rzecznika Praw Uczniowskich na wniosek właściwego terytorialnie kuratora oświaty.
>> Możliwość powoływania Samorządowych (Gminnych i Powiatowych) Rzeczników Praw Uczniowskich – fakultatywnie.
>> Szkolnych Rzeczników Praw Uczniowskich, którzy będą wybierani przez radę szkoły spośród nauczycieli zatrudnionych w danej szkole w wymiarze co najmniej połowy wymiaru zajęć.
>> Zgodnie z projektem obowiązkowe stanie się powołanie rady szkoły lub placówki.
Zasady dotyczące frekwencji
Zmienione zostaną także zasady dotyczące frekwencji uczniów i usprawiedliwiania nieobecności. Za niespełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki należy rozumieć albo nieusprawiedliwioną nieobecność na co najmniej 50% dni zajęć w okresie jednego miesiąca, albo na co najmniej 25% dni zajęć w okresie całego roku szkolnego. Zmiana granicy z 50% na 25% nieusprawiedliwionych nieobecności nastąpi też w przypadku klasyfikowania ucznia.
Wnioskodawca nie planuje jednak radykalnie zmieniać procedury usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach edukacyjnych.
>> Uczniowie, a w przypadku uczniów niepełnoletnich – ich rodzice, usprawiedliwiać te nieobecności będą natomiast, jak dotychczas, w terminie i formie określonych w statucie szkoły lub placówki.
>> Usprawiedliwienie nieobecności powinno zawierać jej powód
Projekt zmian programowych
Za drugi projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (nr projektu UD220) odpowiada wiceszefowa MEN Katarzyna Lubnauer.
„Celem projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw jest przede wszystkim umożliwienie wdrożenia w szkołach kompleksowej reformy programowej w zakresie wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opartej na dokumencie pt. >>Profil absolwenta i absolwentki. Droga do zmian w edukacji.<< – napisano w uzasadnieniu.
Chodzi o zmiany w prawie oświatowym, Karcie Nauczyciela, w ustawie o systemie oświaty, ustawie o systemie informacji oświatowej oraz w ustawie o finansowaniu zadań oświatowych:
Projekt zakłada m.in. „zmianę definicji podstawy programowej wychowania przedszkolnego i podstawy programowej kształcenia ogólnego – w związku z projektowanym nowym schematem tej podstawy, który oprócz celów kształcenia będzie uwzględniał oczekiwane efekty uczenia się oraz wymagania w zakresie doświadczeń edukacyjnych”.
W tym m.in.:
>> Rozszerzenie możliwości zatrudnienia w publicznym przedszkolu osoby niebędącej nauczycielem (!).
>> Rozszerzenie katalogu osób posiadających wykształcenie średnie branżowe.
>> Zmiany w zakresie usług cyfrowych dla edukacji w związku z planowanym uruchomieniem usługi bezpłatnego centralnego dziennika elektronicznego.
>> Zmiany w zakresie nadzoru pedagogicznego: rezygnacja z obowiązku opiniowania przez kuratora oświaty arkuszy organizacji publicznych szkół i placówek, doprecyzowanie kompetencji dyrektora specjalistycznej jednostki nadzoru – Centrum Edukacji Artystycznej, wprowadzenie możliwości tworzenia narzędzi nadzoru pedagogicznego przez kuratora oświaty,
>> Wprowadzenie do katalogu form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły nowej formy tj. zajęć fakultatywnych.
>>Rozszerzenie upoważnienia ustawowego dla ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego do wydania rozporządzenia dotyczącego organizacji publicznych szkół i placówek, w zakresie trybu nadawania imienia zespołom szkół artystycznych.
>> Zmiana w zakresie warunków dotyczących uzyskania dofinansowania kształcenia młodocianych pracowników (wymóg dołączenia do wniosku o dofinansowanie kształcenia młodocianych pracowników potwierdzenia wniesienia opłaty za egzamin zawodowy).
Osoba niebędąca nauczycielem poprowadzi wszystkie zajęcia
Ogromne kontrowersje wywołuje zmiana, którą w założeniach projektu opisano w ten sposób: „Proponuje się zmianę art. 15 ust. 1 upo, polegającą na rozszerzeniu zakresu stosowania rozwiązania umożliwiającego zatrudnienie w publicznym przedszkolu osoby niebędącej nauczycielem do wszystkich zajęć prowadzonych w przedszkolu”.
Obecnie zgodnie z art. 15 ust. 1 upo „W uzasadnionych przypadkach w przedszkolu publicznym może być, za zgodą kuratora oświaty, zatrudniona osoba niebędąca nauczycielem do prowadzenia zajęć rozwijających zainteresowania, posiadająca przygotowanie uznane przez dyrektora przedszkola za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć”.
Osoba ta jest zatrudniana na podstawie Kodeksu pracy, ale obowiązuje ją pensum nauczycielskie, a jej wynagrodzenie nie może przekroczyć 184 proc. kwoty bazowej. Musi spełnić także m.in. warunki dotyczące niekaralności za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe (art. 10 ust. 4 pkt 3 i 4 KN).
Po zmianach osoba taka będzie mogła być zatrudniana – jak wynika z założeń projektu ustawy – nie tylko do prowadzenia zajęć rozwijających zainteresowania, lecz wszystkich zajęć. Czyli po prostu do realizowania podstawy programowej wychowania przedszkolnego.
Obecnie na podstawie art. 15 ust. 2 upo ww. zasady zatrudniania nie nauczycieli mogą być stosowane w szkołach (nie nauczyciela zatrudniania się za zgodą kuratora do prowadzenia danych zajęć).
Jednak w przypadku przedszkoli jest to niezwykle groźny przepis, który powinien spotkać ze zdecydowaną kontrą nie tylko ze strony nauczycieli, lecz także rodziców zainteresowanych przyszłością swoich dzieci. Zmiana ta uderza w status zawodowy nauczycieli wychowania przedszkolnego, może bowiem prowadzić do powstania podwójnych standardów zatrudnienia w przedszkolach – oprócz nauczycieli zatrudnionych na podstawie KN, pojawią się w placówkach w szerokim zakresie osoby niebędące nauczycielami, zatrudnione na podstawie Kodeksu pracy.
Powód? Poszukiwanie oszczędności i presja organów prowadzących.
Rezultatem będzie „równanie w dół” standardu zatrudnienia – pracownicy kodeksowi zaczną wypierać nauczycieli. Bezpiecznik zawarty w stwierdzeniu „za zgodą kuratora oświaty” być może zadziała, a być może nie. Podobne zjawisko wystąpiło wiele lat temu w domach dziecka i placówkach pieczy zastępczej, które ostatecznie zostały wyłączone spod Karty Nauczyciela, a wszyscy pracują w nich nauczyciele stracili swój status zawodowy.
Oprócz tego propozycja ta podważa pozycję nauczycieli wychowania przedszkolnego jako wykształconych profesjonalistów. MEN deprecjonuje ich rangę i znaczenie, skoro równorzędnym pracownikiem obok nauczyciela może być osoba „posiadająca przygotowanie uznane (…) za odpowiednie”. Jest to zmiana, która może doprowadzić do obniżenia jakości edukacji przedszkolnej, co będzie rzutować na rozwój i wyniki dzieci na kolejnych etapach edukacyjnych.
Egzamin ósmoklasisty w kwietniu
MEN proponuje też powrót do kwietniowego terminu przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty oraz rezygnację z przeprowadzania egzaminu maturalnego z języka łacińskiego, jako alternatywy dla egzaminu z języka obcego nowożytnego.
Proponuje także skrócenie okresu, w którym zdający może złożyć wniosek o wgląd do sprawdzonej i ocenionej pracy egzaminacyjnej z 6 miesięcy do 3 miesięcy oraz rozpatrywania przez Kolegium Arbitrażu Egzaminacyjnego odwołań od wyniku weryfikacji sumy punktów.
Proponuje się również dodanie przepisu stanowiącego o tym, że egzaminatorów-weryfikatorów nie wyznacza się w przypadku, gdy prace egzaminacyjne są sprawdzane przez egzaminatorów z wykorzystaniem narzędzi elektronicznych.
Przygotowywana jest również zmiana polegającą na uwzględnieniu zajęć z przygotowania wojskowego oraz zajęć z przygotowania do podjęcia służby w Policji i Straży Granicznej realizowanych w ramach programu szkolenia w oddziale o profilu mundurowym, wśród rodzajów zajęć, które podlegają ocenianiu i klasyfikowaniu, z tym, że roczna ocena klasyfikacyjna z tych zajęć nie będzie miała wpływu na promocję ucznia do następnej klasy lub na ukończenia szkoły.
MEN chce także rozszerzenia zakresu danych, jakie będą przetwarzane w Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej o dane niezbędne w związku z planowanym uruchomieniem usługi bezpłatnego centralnego dziennika elektronicznego.
Zmianie miałyby ulec wysokości opłaty wnoszonej z wnioskiem o dopuszczenie do użytku szkolnego podręcznika – ma być ona określona w relacji do minimalnego wynagrodzenia za pracę, zamiast określenia kwotowo wysokości tej opłaty. MEN chce też wprowadzić podwyżkę wysokości opłat z obecnych od 800 do 6 tys. zł do – od 2,8 tys. do 14 tys. zł, co stanowi około 60 proc. do 300 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zmiana ta miałaby wejść w życie z dniem 1 stycznia 2026 r.
Założenia projektu firmowanego przez minister Nowacką znajdują się tutaj, a projektu firmowanego przez wiceminister Katarzynę Lubnauer tutaj
(GN)
Co czeka szkoły, uczniów i nauczycieli w 2025 roku? Minister Nowacka w Radiu ZET o planach MEN
Minister Edukacji Barbara Nowacka koordynatorem działań rządu z zakresu polityki młodzieżowej