Aż dwie ważne uroczystości odbywają się w piątek w Krakowie. W ramach obchodów 120-lecia ZNP otwarto Ścieżkę Edukacyjną miasta Krakowa poświęconą Bohaterom Tajnego Nauczania. Odsłonięty został także pomnik Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON).
Obie inicjatywy wpisujące się w obchody 120-lecia ZNP to wyraz hołdu dla nauczycieli, którzy w okresie okupacji hitlerowskiej z odwagą i poświęceniem prowadzili tajne nauczanie, przyczyniając się do podtrzymania polskiej kultury, wiedzy i tożsamości narodowej.
O godzinie 10 przy ul. Gołębiej 24 w Krakowie otwarta została Ścieżka Edukacyjna miasta Krakowa poświęcona Bohaterom Tajnego Nauczania. Wydarzenie zostało organizowane przez Okręg Małopolski ZNP.
– Uważam, że temat tajnego nauczania jest nieznany. To są zapomniani bohaterowie. Przypomnę, że 8 tys. nauczycieli poniosło śmierć z rąk okupanta hitlerowskiego za to, że nie zrezygnowali ze swojej misji, tylko nauczali dzieci i młodzież w polskim duchu. Chcemy do tego wracać – tak kilka lat temu (gdy rodził się pomysł ścieżki edukacyjnej – przy.red)) mówił w rozmowie z Głosem Arkadiusz Boroń. – Chcemy przypomnieć bohaterów zapomnianych – podkreślił.
Po południu na Skwerze Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, przed budynkiem C3 Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, odbyła się uroczystość odsłonięcia Pomnika TON – symbolu pamięci i hołdu dla nauczycieli walczących o polską oświatę w czasie okupacji. Organizatorami wydarzenia były Rada Uczelniana ZNP w AGH oraz ZNP Odział Kraków – Śródmieście.
Pomnik składa się z dwóch granitowych skał. Na jednej z nich widnieje brązowa tablica z napisem: „W hołdzie działaczom Tajnej Organizacji Nauczycielskiej Związku Nauczycielstwa Polskiego 1939-1945”.
– W tych najciemniejszych, najbardziej mrocznych czasach okupacji prowadzili edukację na każdym poziomie. To jest rzecz niebywała w skali Europy. To było wydarzenie bez precedensu w tych latach 1939-1945, że młodzież, uczniowie, studenci nie zostali pozostawieni sami – powiedział prezes ZNP Sławomir Broniarz cytowany przez PAP. Wyraził także nadzieję, że w rejonie pomnika odbywać się będą lekcje historii, patriotyzmu dla uczniów.
AGH w Krakowie. Pomnik poświęcony tajnej edukacji w czasie II wojny światowej. TON to kryptonim ZNP. Tajnym nauczaniem objęto blisko milion uczniów i studentów pic.twitter.com/CwDEDZ2Iho
— Sławomir Broniarz (@Broniarz) May 30, 2025
Rektor AGH prof. Jerzy Lis określił tajne nauczanie w czasie II wojny światowej „jedną z najwspanialszych, a zarazem najbardziej heroicznych kart w dziejach polskiej edukacji.
– W 1939 r., kiedy Polska znalazła się pod brutalną okupacją, to właśnie nauczyciele, członkowie Związku Nauczycielstwa Polskiego, pierwsi zrozumieli, że to nie tylko wojna militarna o terytorium, ale przede wszystkim o dusze, umysły, a zwłaszcza umysły młode – powiedział rektor AGH. Podkreślił, że AGH również prowadziła tajne nauczanie.
W wydarzeniu udział wzięli przedstawiciele Wojska Polskiego oraz poczty sztandarowe krakowskich szkół średnich:
>> I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego,
>> II Liceum Ogólnokształcącego im. Jana III Sobieskiego,
>> VI Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza,
>> VIII Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Wyspiańskiego,
>> X Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej,
>> XIII Liceum Ogólnokształcącego im. Bohaterów Westerplatte,
>> XLII Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza,
>> Zespołu Szkół nr 1 im. św. Rafała Kalinowskiego,
>> Zespołu Szkół Mechanicznych nr 1 im. Szczepana Humberta.
Uroczystość uświetnił występ artystyczny laureatek I miejsca Konkursu Piosenki Patriotycznej z X Liceum Ogólnokształcącego – Matyldy Szpoton, Klaudii Gąsiorek i Julii Marasik. W ich wykonaniu zabrzmiały utwory „Dziewczyno z granatem” oraz „Warszawo ma”.
„Pomnik upamiętnia działalność Tajnej Organizacji Nauczycielskiej i jest wyrazem hołdu Związku Nauczycielstwa Polskiego dla wszystkich pedagogów, którzy w czasie II wojny światowej z odwagą i poświęceniem walczyli o zachowanie polskiej tożsamości narodowej i edukacji. Symbolizuje on nauczycieli polskich, krakowskich i małopolskich, którzy nie tylko prowadzili tajne nauczanie, ale również brali czynny udział w tworzeniu struktur Polskiego Państwa Podziemnego, Armii Krajowej, a także walczyli w kampanii wrześniowej, na frontach zachodnich oraz w Powstaniu Warszawskim. Monument jest przypomnieniem o tych, którzy >>uczą i bronią<< – Cześć ich pamięci!” – napisano na Facebooku ZNP Kraków-Śródmieście.
Odbyło się także uroczyste posiedzenie Rady Uczelnianej ZNP w AGH, podczas którego wręczono pamiątkowe medale, odznaczenia oraz tytuły Honorowych Członków ZNP.
Tajna Organizacja Nauczycielska została założona 26 października 1939 r. przez Zygmunta Nowickiego, prezesa ZNP i konspiratora z czasów carskich oraz czterech innych przedstawicieli Związku: Kazimierza Maja, Wacława Tułodzieckiego, Teofila Wojeńskiego i Czesława Wycecha.
Zdecydowali oni wówczas, że ZNP przechodzi do działalności podziemnej, przyjmując kryptonim Tajna Organizacja Nauczycielska.
Więcej o historii ZNP piszemy tutaj
(GN, media))
„Dziejową misję Polski wypełnimy”. 85. rocznica utworzenia Tajnej Organizacji Nauczycielskiej – TON