1 września to nie tylko początek nowego roku szkolnego. To także rocznica jednej z największych tragedii w historii Polski – napaści hitlerowskiej na Polskę i wybuchu II wojny światowej. Dziś, tradycyjnie już, przed pomnikiem Nauczycieli Tajnego Nauczania na warszawskim Powiślu przedstawiciele ZNP, oświaty, wojska i władz Warszawy oddadzą hołd nauczycielom walczącym o wolną Polskę
Dziś obchodzimy 82. rocznicę wybuchu wojny, która kosztowała Polskę śmierć 6 mln jej obywateli. Wśród nich znajdowało się wielu nauczycieli. Nie wolno bowiem zapominać, że polscy nauczyciele zrzeszeni w Związku Nauczycielstwa Polskiego włączyli się w szeroko w działalność konspiracji niepodległościowej już w pierwszych tygodniach po Wrześniu’ 39.
Nauczyciele w Powstaniu Warszawskim. Przypominamy nasze publikacje
Zgodnie zresztą z żywą w szeregach Związku tradycją niepodległościową, sięgająca walki o wolność Polski jeszcze w okresie zaborów i I wojny światowej (1905-1918). Sam Związek przeszedł do konspiracji już jesienią 1939 r. przyjmując konspiracyjną nazwę Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Przystąpił też do organizowania tajnej oświaty polskiej, stając się głównym filarem konspiracyjnej działalności edukacyjnej Polskiego Państwa Podziemnego.
Ta rola ZNP jest dziś często przemilczana, w wielu źródłach można przeczytać, że to nauczyciele powołali Tajną Organizację Nauczycielską, lecz brakuje konkretu – że TON była konspiracyjnym wcieleniem ZNP.
Nauczyciele w Powstaniu Warszawskim i w polskim podziemiu. Cześć ich pamięci!
Na czele TON stała tzw. Centralna Piątka z Zygmuntem Nowickim (1881-1944), ostatnim przedwojennym prezesem Związku. Niestety legendarny przywódca Związku ginął w zbombardowanym schronie 29 września 1944 r. Jego nazwisko znajduje się dziś na liście cywilnych ofiar powstania.
75 lat temu zginął w zbombardowanym schronie… Bohater ZNP i TON Zygmunt Nowicki
Nauczyciele, oprócz tego, że zgodnie ze swoim powołaniem wypełniali – jak głosiła Odezwa TON – “dziejową misję” edukacyjną, walczyli także z bronią w ręku. 1 sierpnia 1944 r. wielu stanęło na powstańczych barykadach, wielu poległo w kolejnych tygodniach walk, oddając życie za wolność.
W działania tajnej oświaty było zaangażowanych wiele tysięcy nauczycieli. Według GUS tylko w roku szkolnym 1943-1944 w tajnych kompletach prowadzonych przez około 3300 nauczycieli uczestniczyło 90 tys. uczniów. Natomiast według danych zamieszczonych w słowniku Wirtualny Sztetl Muzeum Polin, mowa jest o 5,5 tys. nauczycieli prowadzących w roku szkolnym 1943/44 tajne komplety (liczba uczniów ta sama – 90 tys.).
Za udział w tajnym nauczaniu nauczyciele płacili bardzo wysoką cenę. Według badacza dziejów tajnej oświaty prof. Mariana Walczaka w latach 1939-1945 w obozach koncentracyjnych, więzieniach i egzekucjach zginęło ok. 9 tys. pedagogów.
Organizatorami uroczystego apelu pamięci bohaterów II wojny światowej i tajnego nauczania jest Biuro Edukacji m. st. Warszawy oraz Okręg Mazowiecki Związku Nauczycielstwa Polskiego. Uroczystości pod pomnikiem TON na Skarpie Uniwersyteckiej przy ul. Browarnej w Warszawie stały się wrześniową tradycją. Nauczyciele, uczniowie, samorządowcy, weterani oraz wszystkie osoby związane z edukacją spotykają się w tym miejscu od chwili odsłonięcia pomnika w 2000 r.
W uroczystości od lat biorą udział także liczne delegacje warszawskich szkół – nauczyciele i uczniowie – z pocztami sztandarowymi. I to właśnie uczniowie uświetniają uroczystość programem artystycznym.
II wojna światowa kosztowała życie 61 mln ofiar po stronie Aliantów i 11 mln po stronie Niemiec i ich sojuszników. Polska poniosła największe straty ludnościowe spośród wszystkich krajów uczestniczących w tym konflikcie – w czasie wojny zginęło ok. 6 mln jej obywateli, w tym 3 mln Żydów zamordowanych w Holokauście, 2,5 mln cywili oraz 160 tys. żołnierzy. To ponad 16 proc. przedwojennych obywateli Rzeczypospolitej.
(PS, GN)