W Powstaniu Warszawskim brali udział także nauczyciele, członkowie ZNP/TON. A w gmachu Związku na warszawskim Powiślu stacjonowało III Zgrupowanie „Konrad” Armii Krajowej (na zdjęciu: tablica pamiątkowa na budynku ZG ZNP). W ostatnich dniach powstania od niemieckiej bomby zginął (jako ofiara cywilna) ostatni przedwojenny prezes ZNP Zygmunt Nowicki, jeden z przywódców Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Przypominamy niektóre publikacje Głosu Nauczycielskiego dotyczące udziału nauczycieli w Powstaniu Warszawskim.
Polscy nauczyciele zrzeszeni w Związku Nauczycielstwa Polskiego włączyli się w szeroko w działalność konspiracji niepodległościowej już w pierwszych tygodniach po Wrześniu’ 39. Zgodnie zresztą z żywą w szeregach Związku tradycją niepodległościową, sięgająca walki o wolność Polski jeszcze w okresie zaborów i I wojny światowej (1905-1918). Sam Związek przeszedł do konspiracji już jesienią 1939 r. przyjmując konspiracyjną nazwę Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Przystąpił też do organizowania tajnej oświaty polskiej, stając się głównym filarem konspiracyjnej działalności edukacyjnej Polskiego Państwa Podziemnego. Ta rola ZNP jest dziś często przemilczana, w wielu źródłach można przeczytać, że to nauczyciele powołali Tajną Organizację Nauczycielską, lecz brakuje konkretu – że TON była konspiracyjnym wcieleniem ZNP*.
Na czele TON stała tzw. Centralna Piątka z Zygmuntem Nowickim (1881-1944), ostatnim przedwojennym prezesem Związku. Niestety legendarny przywódca Związku ginął w zbombardowanym schronie 29 września 1944 r. Jego nazwisko znajduje się dziś na liście cywilnych ofiar powstania.
https://www.1944.pl/ofiary-cywilne/zygmunt-nowicki,30753.html
Nauczyciele, oprócz tego, że zgodnie ze swoim powołaniem wypełniali – jak głosiła Odezwa TON – „dziejową misję” edukacyjną, walczyli także z bronią w ręku. 1 sierpnia 1944 r. wielu stanęło na powstańczych barykadach, wielu poległo w kolejnych tygodniach walk, oddając życie za wolność.
Polecamy publikacje Głosu Nauczycielskiego poświęcone nauczycielom w okresie II wojny światowej (patrz – niżej)
*W działania tajnej oświaty było zaangażowanych wiele tysięcy nauczycieli. Według GUS tylko w roku szkolnym 1943-1944 w tajnych kompletach prowadzonych przez około 3300 nauczycieli uczestniczyło 90 tys. uczniów (źródło – TUTAJ). Natomiast według danych zamieszczonych w słowniku Wirtualny Sztetl Muzeum Polin, mowa jest o 5,5 tys. nauczycieli prowadzących w roku szkolnym 1943/44 tajne komplety (liczba uczniów ta sama – 90 tys.) (źródło – TUTAJ). Za udział w tajnym nauczaniu nauczyciele płacili bardzo wysoką cenę. Według badacza dziejów tajnej oświaty prof. Mariana Walczaka w latach 1939-1945 w obozach koncentracyjnych, więzieniach i egzekucjach zginęło ok. 9 tys. pedagogów (źródło – TUTAJ).
Nauczyciele w Powstaniu Warszawskim i w polskim podziemiu. Cześć ich pamięci!
76 lat temu wybuchło Powstanie Warszawskie. Pamiętajmy o jego bohaterach, w tym o nauczycielach
75 lat temu zginął w zbombardowanym schronie… Bohater ZNP i TON Zygmunt Nowicki
“Dziejową misję wypełnimy”. W październiku 1939 r. powstała Tajna Organizacja Nauczycielska
Smulikowscy, Bytnarowa, Kamiński i inni – członkowie ZNP i ich rodziny w Powstaniu Warszawskim
Więcej publikacji poświęconych historii polskiej szkoły, ZNP i Głosu Nauczycielskiego:
https://glos.pl/tag/nasza-historia
(GN)
Fot: Wikimedia.org (na zdjęciu: tablica pamiątkowa na gmachu Zarządu Głównego ZNP w Warszawie)
77. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego. W ramach obchodów zaplanowano 250 wydarzeń