Polska znalazła się wśród krajów o wysokich wynikach w zakresie umiejętności finansowych, choć średni wynik polskich uczniów był niższy w porównaniu z 2018 rokiem. Polscy piętnastolatkowie znacznie częściej niż we wcześniejszych edycjach deklarowali korzystanie z usług bankowych, a pod względem częstotliwości dokonywania płatności za pomocą smartfona czy zakupów przez internet wyróżniają się na tle rówieśników z innych krajów. W czwartek 27 czerwca 2024 roku ogłoszono wyniki dodatkowej części badania PISA 2022 dotyczącej umiejętności finansowych.
Badanie PISA „Umiejętności finansowe młodzieży” to czwarta edycja badania PISA pokazująca stan umiejętności finansowych młodzieży, a także prezentująca postawy, zachowania i przekonania piętnastolatków związane z finansami. Badanie zrealizowano w marcu i kwietniu 2022 roku, w pomiarze umiejętności finansowych uczestniczyło 20 krajów. W Polsce przeprowadził je Instytut Badań Edukacyjnych na zlecenie Ministerstwa Edukacji.
Jak wskazano w raporcie:
>> Polscy piętnastolatkowie na tle rówieśników z innych krajów uzyskali relatywnie wysoki wynik (506 punktów) w zakresie umiejętności finansowych. Polska jest jednym z siedmiu krajów, w których uczniowie osiągnęli średni wynik istotnie wyższy od średniej krajów OECD uczestniczących w badaniu.
>> Wyższe średnie wyniki uzyskali uczniowie z Belgii, Danii, Kanady i Holandii. Wynik polskich uczniów nie różni się statycznie od wyniku uczniów z Czech, Austrii i Stanów Zjednoczonych.
>> Zróżnicowanie umiejętności polskich uczniów na tle innych krajów jest relatywnie niewielkie. Polska bardzo dobrze wypadła pod względem odsetka uczniów z niskimi umiejętnościami – jest on niższy niż w innych krajach. Odsetek najlepszych uczniów jest zbliżony do średniej krajów OECD.
>> Średni wynik polskich uczniów w zakresie umiejętności finansowych w 2022 roku (506 punktów) był niższy od wyniku piętnastolatków badanych w poprzedniej edycji badania z 2018 roku (520 punktów).
>> W Polsce średni poziom umiejętności chłopców i dziewcząt jest podobny, ale wyniki chłopców są bardziej zróżnicowane niż dziewcząt: wyższy jest odsetek chłopców o najniższych i najwyższych umiejętnościach.
>> Podobnie jak w innych dziedzinach badania PISA, w Polsce i innych krajach uczniowie z rodzin o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym osiągali lepsze wyniki w zakresie umiejętności finansowych.
>> Istnieją duże różnice w poziomie umiejętności uczniów z różnego typu szkół ponadpodstawowych: najlepsze wyniki osiągnęli piętnastolatkowie z liceów ogólnokształcących, nieco słabsze – uczniowie techników, a najsłabsze – branżowych szkół I stopnia. W dużej mierze wiąże się to z różnicami w poziomie umiejętności matematycznych i w zakresie rozumienia czytanego tekstu wśród uczniów trafiających do poszczególnych rodzajów szkół oraz z różnicami w statusie społeczno-ekonomicznym uczniów.
>> Umiejętności finansowe piętnastolatków w Polsce i innych krajach są silnie skorelowane z mierzonymi w badaniu PISA umiejętnościami z zakresu matematyki i rozumienia czytanego tekstu. Występują duże różnice w zakresie źródeł pieniędzy, którymi dysponują dziewczęta i chłopcy w Polsce. Chłopcy częściej niż dziewczęta deklarowali, że otrzymują pieniądze w związku z wykonywaną pracą (w czasie wolnym od szkoły, w rodzinnej firmie lub w ramach pracy dorywczej). Dziewczęta nieco częściej wskazywały, że otrzymują kieszonkowe bez konieczności wykonywania obowiązków domowych. Znaczące różnice odnotowano w tym zakresie także pomiędzy uczniami z różnych typów szkół – uczniowie szkół branżowych znacznie częściej od rówieśników deklarowali otrzymywanie wynagrodzenia za różne formy pracy.
>> Polscy piętnastolatkowie w zdecydowanej większości deklarowali, że są samodzielni w zarządzaniu swoimi pieniędzmi: 84% uczniów wskazało, iż mogą samodzielnie decydować, na co wydają swoje pieniądze. Porównując wyniki z lat 2018 i 2022, można zauważyć wzrost samodzielności finansowej.
>> W porównaniu z poprzednimi edycjami badania nastąpił znaczny wzrost odsetków polskich uczniów deklarujących, że mają konto w banku (z 34% w 2018 roku do 67% w 2022), kartę płatniczą (z 26% w 2018 roku do 63% w 2022) i aplikację mobilną z dostępem do konta (z 21% w 2018 roku do 62% w 2022).
>> Polska znalazła się w grupie kilku krajów z najwyższymi odsetkami uczniów deklarujących, że w roku poprzedzającym badanie robili zakupy przez internet, dokonywali płatności za pomocą smartfona i przelewali pieniądze innym za pomocą smartfona. Co czwarty polski piętnastolatek twierdził, że codziennie lub prawie codziennie płaci kartą, zaś 22% uczniów wskazywało, że codziennie lub prawie codziennie dokonuje płatności za pomocą smartfona.
>> Szczególnej uwagi wymaga edukacja finansowa uczniów szkół branżowych, którzy ze względu na deficyty w umiejętnościach podstawowych – rozumieniu tekstu czy umiejętnościach matematycznych – są w większym stopniu narażeni na wykluczenie w obszarze umiejętności finansowych.
>> O ile w Polsce nie ma różnic w średnim poziomie umiejętności finansowych między dziewczętami i chłopcami, o tyle różnice te można obserwować w wielu aspektach doświadczeń finansowych, postaw i zachowań. Chłopcy częściej niż dziewczęta deklarują znajomość pojęć związanych z finansami, mają większe doświadczenie w transakcjach finansowych, zarówno tradycyjnych, jak i cyfrowych, częściej pracują i dysponują wynagrodzeniem za pracę
Na potrzeby badania PISA 2022 umiejętności finansowe (financial literacy) definiowane są jako: wiedza i rozumienie pojęć finansowych oraz ryzyk, a także umiejętności i postawy niezbędne do stosowania tej wiedzy w celu podejmowania skutecznych decyzji w różnych kontekstach finansowych, poprawy dobrobytu finansowego jednostek i społeczeństwa oraz umożliwienia udziału w życiu gospodarczym (OECD, 2023)
Pełny raport z badania można znaleźć tutaj
(GN)