Szefowa MEN Barbara Nowacka skierowała do konsultacji publicznych projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe i niektórych innych ustaw dotyczący m.in. uelastycznienia organizacji małych szkół. Resort edukacji tłumaczy, że chodzi o „dostosowanie edukacji na poziomie szkół podstawowych do zmian demograficznych”. „Celem projektu ustawy jest wprowadzenie szeregu regulacji stanowiących alternatywę w stosunku do likwidacji małej szkoły podstawowej” – napisano m.in. w uzasadnieniu projektu.
„Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw ma na celu wprowadzenie do porządku prawnego regulacji przede wszystkim pozwalających na dostosowanie edukacji na poziomie szkół podstawowych do zmian demograficznych, chroniąc przy tym – tam, gdzie jest to możliwe – usytuowane blisko domu rodzinnego, bezpieczne miejsca edukacji dzieci – szkoły podstawowe. Zgodnie z założeniami projektu ustawy miejsca te, głównie po zakończeniu obowiązkowych zajęć edukacyjnych, mogą być wykorzystywane do zaspokajania, innych niż potrzeby edukacyjne dzieci, potrzeb lokalnej społeczności” – czytamy m.in. w Ocenie Skutków Regulacji.
Jak zauważa MEN szkoły podstawowe, zwłaszcza te na terenach wiejskich, od wielu pokoleń są postrzegane jako ośrodki życia społeczno-kulturalnego. „Projekt ustawy pozwala na wzmocnienie tej, dotąd nie uregulowanej ustawowo, roli szkoły, dając jednocześnie możliwość poszerzenia przez jednostki samorządu terytorialnego, zwane dalej >>JST<<, oferty wsparcia skierowanej do swoich mieszkańców” – wskazano.
„Infrastruktura, pustoszejącej z powodu zmian demograficznych, szkoły (przedszkola i placówki) może więc być szansą na zaspokojenie potrzeb rodziców powracających na rynek pracy, przez zapewnienie w siedzibie szkoły opieki żłobkowej (np. w formie punktu opieki dziennej) oraz umożliwienie korzystania z wychowania przedszkolnego. Budynek szkoły, oczywiście przy przestrzeganiu wszelkich zasad związanych z bezpieczeństwem uczniów, może być również miejscem realizacji polityki senioralnej przez organ prowadzący szkołę oraz pobudzania i rozwijania aktywności obywatelskiej” – argumentuje resort.
W uzasadnieniu do projektu MEN zwróciło uwagę, że – zgodnie z prognozą ludności GUS na lata 2023–2060 – liczba ludności Polski będzie systematycznie spadać. „W 2023 r. liczba ta wynosiła około 37,6 mln osób. Według GUS do 2060 r. liczba ludności ma zmniejszyć się do 30,9 mln, co oznacza ubytek o 6,7 mln osób, czyli o około 22 proc.” – podano.
MEN argumentuje, że na obszarach miejskich liczba dzieci najmłodszych spadła z 621,3 tys. w 2020 r. do 480,4 tys. w 2024 r. W grupie dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat) na tych terenach odnotowano także spadek ich liczby o 9,2 proc. (z 885,1 tys. w 2020 r. do 803,5 tys. w 2024 r.). Liczba osób w wieku 65 lat i więcej w tym czasie zwiększyła się z 4,6 mln do 5,0 mln.
📣 Projekt ustawy dot. https://t.co/swigVfwKQr. małych szkół skierowany do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji publicznych!
💡 Celem zmian jest dostosowanie systemu edukacji do zmian demograficznych, przy jednoczesnej ochronie szkół – szczególnie tych w mniejszych… pic.twitter.com/506Cp01WnP
— Ministerstwo Edukacji Narodowej (@MEN_GOVPL) July 16, 2025
Jak dodał resort, społeczeństwo polskie jest społeczeństwem starzejącym się, a występujące procesy demograficzne wpływają lub niebawem będą wpływać na funkcjonowanie przedszkoli i szkół, niezależnie od tego, czy są one publiczne czy niepubliczne – w tym na ich liczebność.
Celem projektu – jak wskazuje MEN – jest:
> Skuteczniejsze dostosowanie systemu edukacji do prognozowanych zmian demograficznych.
>> Zapewnienie wysokiej jakości edukacji, dostępnej jak najbliżej miejsca zamieszkania dzieci, z możliwością rozwijania funkcji społecznych i wspólnotowych szkół.
>> Wzmocnienie roli lokalnych społeczności i organów samorządowych w organizacji i funkcjonowaniu szkół.
>> Uproszczenie procedur i odciążenie organów nadzoru pedagogicznego i administracji oświatowej.
„Chcemy umożliwić gminom z jednej strony zagwarantowanie młodszym dzieciom edukacji w klasach I-III w szkole jak najbliżej rodzinnego domu, nawet w sytuacji niskiej liczby uczniów, z drugiej zaś strony pozwolić na zapewnienie uczniom klas IV-VIII szkoły podstawowej odpowiedniej jakości edukacji, w szkole zatrudniającej wykwalifikowanych nauczycieli nauczających w dobrze wyposażonych pracowniach przedmiotowych” – czytamy w uzasadnieniu.
Projekt ustawy zakłada m.in:
>> Wprowadzenie możliwości wykorzystania nieużywanych części budynków oświatowych, do zaspokajania potrzeb lokalnej społeczności (dodanie nowego przepisu art. 86a ustawy – Prawo oświatowe)
>> Uelastycznianie przepisów dotyczących funkcjonowania szkół podstawowych, w tym uproszczenie procedury tworzenia filialnej szkoły podstawowej (zmiany w art. 95 i nowy przepis art. 89c ust. 7 ustawy – Prawo oświatowe)
>> Uelastycznienie przepisów dotyczących organizowania nauczania na pierwszym etapie edukacyjnym w klasach łączonych, w szczególnie trudnych warunkach demograficznych (zmiany w art. 96 ustawy – Prawo oświatowe)
„Nowa regulacja będzie dopuszczać łączenie wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych prowadzonych w klasach I, II lub III w sytuacji, w której do szkoły łącznie w klasach I-III uczęszcza nie więcej niż 12 uczniów. Wprowadzane rozwiązanie, mające charakter fakultatywny, będzie mogło być wykorzystywane w szczególnych sytuacjach demograficzno-geograficznych, a skorzystanie z niego powinno być alternatywą dla likwidacji małej szkoły w sytuacji konsensusu nauczycieli, rodziców i gminy” – wskazano.
>> Zmiany zasad tworzenia zespołów publicznych szkół i placówek (zmiany w art. 91 ustawy – Prawo oświatowe
„W ramach uelastycznienia rozwiązań organizacyjnych zaproponowano możliwość tworzenia zespołów, w skład których będą wchodziły szkoły podstawowe. Taka konsolidacja umożliwia wyrównanie poziomu edukacji w poszczególnych szkołach podstawowych połączonych w zespół” – napisano w OSR.
„Wyłonienie w drodze konkursu na dyrektora zespołu osoby o wysokich kwalifikacjach i zdolnościach organizacyjnych oraz zatrudnienie w zespole na pełne etaty nauczycieli z odpowiednim przygotowaniem (zamiast zatrudniania ich w poszczególnych szkołach na część etatu) daje większą gwarancję osiągnięcia wysokiej jakości nauczania. Proponuje się również, aby możliwe było połączenie w zespół szkół artystycznych tego samego typu. Zakłada się także uproszczenie przepisów dotyczących włączania w zespół nowotworzonej szkoły”
>> Doprecyzowanie przepisów regulujących funkcję opiekuńczą szkoły, w zakresie opieki świetlicowej i zapewniania żywienia w szkole (zmiany w art. 105 i art. 106a ustawy – Prawo oświatowe
Jak tłumaczy MEN źródłem zmian są wnioski rodziców. „Proponuje się, aby szkoła podstawowa licząca nie więcej niż 70 uczniów mogła zapewnić zajęcia świetlicowe dzieciom objętym wychowaniem przedszkolnym w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w tej szkole” – napisano.
Ponadto, zaproponowano rozwiązania ułatwiające rodzicom ubieganie się o miejsce dla dziecka w świetlicy przez wprowadzenie obowiązku ustalenia przez dyrektora szkoły wzoru wniosku o objęcie dziecka zajęciami świetlicowymi i wskazanie terminu składania tego wniosku. „Mając na uwadze potrzeby rozwojowe dzieci korzystających ze świetlicy, zaproponowano możliwość zapewnienia im podwieczorku w szkole. Odpowiedni bilans żywieniowy jest kluczowy w dobie borykania się społeczeństwa z chorobami wynikającymi z błędów żywieniowych (otyłość, cukrzyca typu II)” – wyjaśniono.
>> Uporządkowanie, uproszczenie i doprecyzowanie przepisów dotyczących ustalania obwodu publicznej szkoły podstawowej (zmiany w art. 39 i 88 ustawy – Prawo oświatowe)
>> Zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki w szkole lub szkołach prowadzonych przez ościenną gminę dzieciom zamieszkałym na terenie gminy likwidującej ostatnią gminną szkołę, w przypadku szczególnie trudnych warunków demograficznych (dodanie nowego art. 89d ustawy – Prawo oświatowe
>> Zmniejszenie obciążenia biurokratycznego organów nadzoru pedagogicznego (zmiany w art. 8 ust. 24, art. 9 ust. 1, art. 32 ust. 4, art. 39 ust. 8, art. 62 ust. 2 oraz art. 91 ust. 11–13 ustawy – Prawo oświatowe)
>> Zmiany roli kuratora oświaty w przypadku udzielania zezwolenia na założenie publicznego przedszkola, szkoły lub placówki (zmiany w art. 51 ustawy – Prawo oświatowe)
>> Uproszczenie przekazania prowadzenia publicznej szkoły, działającej na podstawie umowy, w przypadku, gdy organem prowadzącym jest osoba fizyczna zamierzająca skorzystać z uprawnień emerytalnych lub rentowych (dodanie art. 9a ustawy – Prawo oświatowe oraz uwzględnienie konsekwencji w ustawie systemie informacji oświatowej oraz ustawy o finansowaniu zadań oświatowych)
>> Zmiany dotyczące zasad zakładania i funkcjonowania przedszkoli, szkół i placówek niepublicznych (zmiany w art.: 14, 168, 169, 172, 173 i 176 ustawy – Prawo oświatowe)
>> Projakościowe zmiany zasad organizowania nauczania w oddziałach i szkołach dwujęzycznych (zmiany w art. 25, art. 91, art. 95 i art. 139 ustawy – Prawo oświatowe)
>> Doprecyzowanie przepisów regulujących procedurę likwidacji i przekształcania publicznej szkoły, w tym odbiurokratyzowanie powiadamiania o zamiarze likwidacji rodziców i uczniów oraz uszczegółowienie kwestii zapewniania miejsca kontynuacji wychowania przedszkolnego w przypadku likwidacji szkoły z oddziałem przedszkolnym lub inną formą wychowania przedszkolnego (zmiany w art. 89 ustawy – Prawo oświatowe dodanie art. 89b i art. 89c )
„Zmianie ulegnie proces uzyskiwania ostatecznej opinii KO – rezygnuje się z kontrolowania opinii KO przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Na rozstrzygnięcie KO będzie od razu przysługiwała skarga do sądu administracyjnego właściwego dla siedziby KO. Takie rozwiązanie odciąży Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, do którego obecnie trafiają wszystkie skargi na rozstrzygnięcia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania jako organu II instancji” – czytamy.
„W UPO zostanie doprecyzowane również, co będzie oceniał KO, odnosząc się do zamierzonej likwidacji szkoły. W projekcie ustawy zaproponowano z jednej strony rozwiązanie bardziej przyjazne dla JST w zakresie powiadamiania rodziców uczniów, z drugiej zaś strony gwarantujące rodzicom szczegółową informację o zamiarze likwidacji szkoły. Ponadto, doprecyzowano przepisy związane z likwidacją innej formy wychowania przedszkolnego”
>> Ustalenie (w okresie przejściowym) zasad udzielania dotacji „za efekt” w związku ze zmianą sposobu ustalania dochodów JST, w ustawie z dnia 1 października 2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.
Nauczyciele na pełnym etacie w tylko jednej szkole
Z rozwiązań mają też skorzystać nauczyciele, którzy obecnie są zatrudniani w wielu szkołach, prowadzących po kilka godzin zajęć tygodniowo w każdej z nich.
„Zatrudnienie nauczyciela na pełen etat w jednej szkole nie tylko pozwala na pełniejsze wykorzystanie jego potencjału dla dobra uczniów, ale daje także szanse na pełne korzystanie z przywilejów, takich jak: zatrudnienie na podstawie mianowania, skorzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia lub płatnego urlopu dla dalszego kształcenia albo bezpłatnego urlopu dla celów naukowych, oświatowych, artystycznych albo z innych ważnych przyczyn” – argumentuje resort.
Projekt znajduje się tutaj
(GN)
Minister Nowacka przedstawiła w Sejmie plan MEN na ratowanie małych szkół
GUS: Edukacja w roku szkolnym 2024/25. Spadła liczba nauczycieli i uczniów