W tym roku mija 105 lat od odzyskania przez Polskę niepodległości. Po 123 latach zaborów nasz kraj wrócił na mapę Europy. 11 listopada 1918 r., czyli dzień po powrocie z Magdeburga do Warszawy, Józef Piłsudski otrzymał od Rady Regencyjnej władzę wojskową, a niedługo później – pełnię władzy. Z postacią Józefa Piłsudskiego ściśle związane jest historia Związku Nauczycielstwa Polskiego. Nauczyciele znajdowali się bowiem wśród najbliższych współpracowników Marszałka, a w 1921 r. Józef Piłsudski został honorowym członkiem ZNP.
Nauczyciele walczyli o niepodległą Polskę korzystając z różnych form walki: prowadząc nauczanie w języku polskim wbrew zakazom zaborców, czy też podejmując akcję zbrojną w szeregach polskich formacji wojskowych, w tym Legionów Polskich i POW. Działacze Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego Galicji (m.in. Stanisław Nowak i Julian Smulikowski) uczestniczyli w działalności Naczelnego Komitetu Narodowego w Galicji (utworzonego w 1914 r., który organizował Legiony Polskie). Stanisław Nowak był wiceprzewodniczącym Komisji Szkolnej NKN.
Przypomnijmy, że 11 listopada 1918 r. – kiedy na ulicach Warszawy trwało rozbrajanie żołnierzy niemieckich, a przez miasto przetaczały się manifestacje niepodległościowe – na zebraniu działaczy Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego Galicji i Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych (ZNPSP) Królestwa, zapadła decyzja o zjednoczeniu obu nauczycielskich organizacji.
Przyjęto nazwę Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (ZPNSP), wskazano Warszawę na miejsce siedziby organizacji. Zjazd zjednoczeniowy nowego Związku odbył się w kwietniu 1919 r. Organem prasowym Związku (poprzednio – Zrzeszenia) był Głos Nauczycielski, wydawany od 1 czerwca 1917 r. Członek Komitetu Redakcyjnego Głosu Nauczycielskiego Ksawery Prauss został następnie – 17 listopada 1918 r. – pierwszym ministrem oświaty (wyznań religijnych i oświecenia publicznego) wolnej Polski.
W 1923 r., w wolnej już Polsce, Józef Piłsudski tak podsumował wkład nauczycieli w odzyskanie niepodległości:
„Obok pracy wojskowej, która byt nasz utrwaliła, utrwaliła swą krwią, jesteście tymi, którzy w prawdziwym odrodzeniu Polski i odrodzeniu człowieka polskiego macie największe prawo do zasługi. Życie wasze płynęło w tej samej ciężkiej pracy, w jakiej płynęło życie żołnierskie” (GN nr 13-15 z 15 października 1923 r.).
„Stanęliście Szanowni Panowie i Szanowne Panie do pracy odrodzeni w odrodzonej Polsce, do pracy odrodzenia serc, odrodzenia dusz, które w niewoli się plugawiły i w niewoli nieraz nikczemniały. Odradzać dusze ludzkie, zmienić człowieka, zrobić go lepszym, zrobić go wyższym, zrobić go potężniejszym i silniejszym, to jest wasze zadanie” – tak Marszałek przemawiał do delegatów i delegatek na V Zjazd Związku. Dwa lata wcześniej, w 1921 r., uczestnicy III Zjazdu przyznali Józefowi Piłsudskiemu tytuł honorowego członka Związku.
Główne zdjęcie, które ilustruje ten artykuł przedstawia uczestników nauczycielskiego kursu społeczno-naukowego Ogniska Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego we Lwowie z 1913 r. Jednym z wykładowców był Józef Piłsudski (siedzi trzeci od lewej), Julian Smulikowski (siedzi pierwszy od prawej) był jego bliskim współpracownikiem (Archiwum Zarządu Głównego ZNP w Warszawie).
Więcej publikacji poświęconych historii polskiej szkoły oraz Związku Nauczycielstwa Polskiego można znaleźć w serwisie Głosu: https://glos.pl/tag/nasza-historia
(GN)
11 listopada 1918 r. Nauczyciele dla Niepodległej – pamiętamy!
11 listopada 1918 r. Nauczyciele dla Niepodległej – pamiętamy!
Taki jest nasz etos. Przypominamy ważne wydarzenia dla historii Polski i dla ZNP
Julek w mundurze. Wspomnienia Marii Smulikowskiej z czasów walki o Niepodległą
Marszałek Józef Piłsudski, honorowy członek ZNP. 152. rocznica urodzin twórcy Niepodległej
Chyliły się sztandary… Jak Związek czcił imieniny Józefa Piłsudskiego?