„Nie można – jak dzieje się to od wielu lat – tylko dokładać obowiązków nauczycielom, doprowadzać do powstawania różnorodnych zespołów klasowych (…), równocześnie zwiększając liczbę uczniów w oddziałach i nie gwarantując żadnego wsparcia. W taki sposób obniżamy jakość edukacji, wzrasta niezadowolenie rodziców, nauczyciele rezygnują z pracy w szkole, a absolwenci wyższych uczelni nie chcą jej podejmować mając na względzie trudne warunki pracy, niskie wynagrodzenia i brak prestiżu” – czytamy m.in. w opinii ZNP do projektu rozporządzenia MEN ws. organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy. Opinię publikujemy w całości.
OPINIA ZNP
Pani Barbara Nowacka
Minister Edukacji
Szanowna Pani Minister,
Zarząd Główny Związku Nauczycielstwa Polskiego odpowiadając na pismo DWM-WOPGM.473.49.2024. dotyczące projektu rozporządzenia Ministra Edukacji zmieniającego rozporządzenie w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy przedstawia uwagi do projektu rozporządzenia.
Projektowane rozporządzenie ma na celu dostosowanie przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy (Dz. U. z 2023 r. poz. 2094) do zmian wprowadzonych w ustawie z dnia 15 maja 2024 r. zmieniającej ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
Związek Nauczycielstwa Polskiego pozytywnie ocenia rozwiązania dotyczące zasad przystępowania i zdawania egzaminów zewnętrznych przez uczniów ukraińskich w roku szkolnym 2024/2025. Egzamin ósmoklasisty dla uczniów będących obywatelami Ukrainy będzie przeprowadzany z matematyki i języka obcego nowożytnego, natomiast egzamin z języka polskiego nie będzie obowiązkowy. Ustawa przewidziała jednak możliwość zdawania przez ww. uczniów egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego, o ile rodzice ucznia zadeklarują zamiar zdawania tego egzaminu w deklaracji dotyczącej egzaminu ósmoklasisty. Umożliwiono też uczniowi będącemu obywatelem Ukrainy przystąpienie do egzaminu ósmoklasisty z języka obcego nowożytnego, którego nie uczył się w szkole w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych.
Nasze obawy natomiast budzi możliwość przyjęcia do przedszkola specjalnego, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej specjalnej, szkoły specjalnej, specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego lub specjalnego ośrodka wychowawczego dziecka lub ucznia niepełnosprawnego, na podstawie oświadczenia rodzica lub osoby sprawującej opiekę nad tym dzieckiem lub uczniem o złożeniu do publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia. Obawy nasze wynikają z dotychczasowych doświadczeń, w ukraińskim systemie oświaty kształcenie dzieci z niepełnosprawnościami i o specjalnych potrzebach edukacyjnych było prowadzone na odmiennych niż w Polsce zasadach. Bardzo często było to nauczanie indywidualne, dzieci te nie trafiały do jednostek systemu edukacji. Tak więc z jednej strony są to dzieci z niepełnosprawnościami, o specjalnych potrzebach edukacyjnych, po przeżytej traumie, z drugiej strony po raz pierwszy trafiają do przedszkola / szkoły i dodatkowo nie znają języka polskiego, mają więc ogromne trudności adaptacyjne. Stopień trudności pracy z nimi przy zwiększonym limicie uczniów w oddziałach specjalnych bardzo wzrasta a ich edukacja staje się niewykonalna, nie pozostaje to też bez wpływu na edukację pozostałych dzieci. Ponadto przyjmowanie dzieci na podstawie oświadczenia rodzica / opiekuna o złożeniu do publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia również sprawia problemy. Wydanie orzeczenia trwa długo (badania i diagnoza, przy trudnościach językowych, często braku dokumentacji , długi czas oczekiwania w poradniach) a w konsekwencji orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego może wskazywać inną placówkę, niż ta do której dziecko zostało przyjęte.
Projekt rozporządzenia modyfikuje możliwość uczęszczania przez ucznia będącego obywatelem Ukrainy na dodatkowe zajęcia lekcyjne z języka polskiego, prowadzone indywidualnie lub w grupach liczących nie więcej niż 15 uczniów, w wymiarze pozwalającym na opanowanie języka polskiego w stopniu umożliwiającym udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych. W porównaniu z poprzednimi latami szkolnymi zmianie ulega wymiar prowadzenia ww. zajęć, a mianowicie w roku szkolnym 2024/2025 dodatkowe, bezpłatne zajęcia z języka polskiego będą prowadzone w wymiarze nie niższym niż 4 godziny lekcyjne tygodniowo. Zmniejszenie o 2 godziny tygodniowego wymiaru prowadzenia dodatkowych, bezpłatnych zajęć z języka polskiego zmniejszy obciążenie ucznia, który uczestniczy również w zajęciach wyrównawczych oraz realizuje zajęcia obowiązkowe wymagające od niego wzmożonego wysiłku w związku z poziomem znajomości języka polskiego i różnicami programowymi. W efekcie, zdaniem projektodawcy uczniowie, którzy w przypadku zbyt dużego obciążenia rezygnowali z uczestnictwa w zajęciach z języka polskiego lub je opuszczali, będą chętniej uczestniczyli w tych zajęciach. Warto przy tym zaznaczyć, że w ustawie z dnia 15 maja 2024 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa wprowadzono możliwość wydłużenia nauki języka polskiego z 24 miesięcy do 36 miesięcy. Ustalono maksymalny 36 miesięczny okres, w którym uczniowie będący obywatelami Ukrainy będą mogli uczestniczyć w dodatkowych bezpłatnych zajęciach z języka polskiego, jeżeli rozpoczęli je w latach szkolnych 2022/2023 i 2023/2024, tak więc wydaje się, że liczba godzin nauki języka polskiego dla uczniów z Ukrainy pozostanie na tym samym poziomie.
Zgodnie z projektowanym § 15 rozporządzenia (§ 1 pkt 9 projektu rozporządzenia) dzieci i uczniowie będący obywatelami Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będą podlegali obowiązkowi rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązkowi szkolnemu i obowiązkowi nauki.
Jak wskazuje projektodawca włączenie dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, którzy pobierają naukę w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość w edukację szkolną w Polsce zapobiegnie ich marginalizacji w zakresie wykształcenia i integracji społecznej. Zapewni im warunki do rozwoju i pełnego uczestnictwa w procesie kształcenia i wychowania oraz życiu społecznym. Projektodawca przewiduje zwiększenie liczby dzieci i uczniów w przedszkolach i szkołach o ok. 80 tys.
To co budzi sprzeciw Związku Nauczycielstwa Polskiego, to fakt, że projekt rozporządzenia przewiduje zwiększenie liczby uczniów w oddziałach. W związku z tym w projekcie rozporządzenia, po rocznej przerwie, ponownie umożliwia się w roku szkolnym 2024/2025:
1. zwiększenie liczby dzieci w oddziale przedszkola lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej o nie więcej niż 3 dzieci będące obywatelami Ukrainy (§ 1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 7 ust. 1 rozporządzenia);
2. zwiększenie liczby uczniów w oddziale klas I–III szkoły podstawowej o nie więcej niż odpowiednio 4, 3 lub 2 uczniów będących obywatelami Ukrainy, w zależności od tego, czy w oddziale klas I–III szkoły podstawowej liczba uczniów wynosi nie więcej niż 25, 26 czy 27 uczniów (§ 1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 8 ust. 1 i 2 rozporządzenia);
3. zwiększenie liczby dzieci lub uczniów w:
>> oddziale przedszkola integracyjnego i oddziale integracyjnym w przedszkolu ogólnodostępnym oraz w oddziale szkoły integracyjnej i oddziale integracyjnym w szkole ogólnodostępnej o nie więcej niż 2 dzieci lub uczniów niepełnosprawnych będących obywatelami Ukrainy (§1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 9 ust. 1 rozporządzenia),
>> oddziale przedszkola specjalnego i oddziale specjalnym w przedszkolu ogólnodostępnym oraz w oddziale szkoły specjalnej i oddziale specjalnym w szkole ogólnodostępnej o nie więcej niż 2 dzieci lub uczniów niepełnosprawnych będących obywatelami Ukrainy (§ 1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 9 ust. 2 rozporządzenia),
>> klasie łączonej w szkole podstawowej specjalnej i szkole ponadpodstawowej specjalnej oraz w szkole podstawowej specjalnej i szkole ponadpodstawowej specjalnej, funkcjonujących w jednostce pomocy społecznej, o nie więcej niż 2 uczniów niepełnosprawnych będących obywatelami Ukrainy (§ 1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 9 ust. 3 rozporządzenia);
4. zwiększenie liczby wychowanków w grupie wychowawczej w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym lub specjalnym ośrodku wychowawczym o nie więcej niż 2 wychowanków niepełnosprawnych będących obywatelami Ukrainy (§ 1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 10 ust. 1 rozporządzenia);
5. zwiększenie liczby uczniów na zajęciach świetlicowych w szkole podstawowej ogólnodostępnej, pozostających pod opieką jednego nauczyciela, o nie więcej niż 4 uczniów będących obywatelami Ukrainy (§ 1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 11 ust. 1 rozporządzenia);
6. zwiększenie liczby uczniów niepełnosprawnych na zajęciach świetlicowych w szkole ogólnodostępnej i integracyjnej oraz szkole ogólnodostępnej z oddziałami integracyjnymi, pozostających pod opieką jednego nauczyciela, o nie więcej niż 2 uczniów niepełnosprawnych będących obywatelami Ukrainy (§ 1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 11 ust. 2 rozporządzenia);
7. zwiększenie liczby uczniów niepełnosprawnych na zajęciach świetlicowych w szkole specjalnej oraz szkole ogólnodostępnej z oddziałami specjalnymi, pozostających pod opieką jednego nauczyciela, o nie więcej niż 2 uczniów niepełnosprawnych będących obywatelami Ukrainy (§ 1 pkt 7 projektu rozporządzenia dot. § 11 ust. 3 rozporządzenia).
Związek Nauczycielstwa Polskiego stoi na stanowisku, że należy tworzyć oddziały przygotowawcze dla uczniów ukraińskich, tym bardziej że są to uczniowie którzy od dwóch i pół roku nie uczęszczali do przedszkola / szkoły, a pobierali naukę w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Tak więc nie znają języka polskiego, nie integrowali się społecznie, funkcjonowali poza systemem, jest to porównywalne z powrotem naszych uczniów po pandemii do szkoły. Z konsekwencjami jakie wywołała pandemia Covid – 19 i nauka zdalna u uczniów borykamy się do tej pory, ich kondycja psychofizyczna wymaga ogromnego wsparcia. Podobnie jest z uczniami ukraińskimi, tylko w ich przypadku dochodzi do tego jeszcze trauma spowodowana wojną, pobyt w obcym kraju i poczucie zawieszenia, braku stabilizacji życiowej, to wszystko wpływa na nich demobilizująco.
Wejście do szkół masowych i klas o podwyższonej liczbie uczniów tak dużej liczby uczniów ukraińskich znacząco pogorszy warunki nauki uczniów polskich i będzie niekorzystne dla uczniów ukraińskich. Takie rozwiązanie skutkuje pogorszeniem warunków pracy nauczycieli oraz negatywnie wpływa na jakość i skuteczność ich pracy. Przedkłada się to na przemęczenie uczniów, niezadowolenie rodziców, nadmierne obciążenie i mniejszą wydolność nauczycieli, a w konsekwencji wpływa na obniżenie poziomu kształcenia i nie przyczynia się do wyrównania szans edukacyjnych uczniów.
Związek Nauczycielstwa Polskiego apeluje, aby na edukację patrzeć całościowo i przewidywać konsekwencje decyzji podejmowanych w poszczególnych jej obszarach. Nie można – jak dzieje się to od wielu lat – tylko dokładać obowiązków nauczycielom, doprowadzać do powstawania różnorodnych zespołów klasowych (uczniowie uzdolnieni, uczniowie z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego, uczniowie z opiniami z PPP, uczniowie ukraińscy i innych narodowości), równocześnie zwiększając liczbę uczniów w oddziałach i nie gwarantując żadnego wsparcia. W taki sposób obniżamy jakość edukacji, wzrasta niezadowolenie rodziców, nauczyciele rezygnują z pracy w szkole, a absolwenci wyższych uczelni nie chcą jej podejmować mając na względzie trudne warunki pracy, niskie wynagrodzenia i brak prestiżu.
Z poważaniem,
Urszula Woźniak
wiceprezes ZG ZNP
(GN)