W Powstaniu Warszawskim brali udział także nauczyciele, członkowie ZNP/TON. A w gmachu Związku na warszawskim Powiślu stacjonowało III Zgrupowanie “Konrad” Armii Krajowej. W ostatnich dniach powstania od niemieckiej bomby zginął (jako ofiara cywilna) ostatni przedwojenny prezes ZNP Zygmunt Nowicki, jeden z przywódców Tajnej Organizacji Nauczycielskiej.
Polscy nauczyciele zrzeszeni w Związku Nauczycielstwa Polskiego włączyli się w szeroko w działalność konspiracji niepodległościowej już w pierwszych tygodniach po Wrześniu’ 39. Zgodnie zresztą z żywą w szeregach Związku tradycją niepodległościową, sięgająca walki o wolność Polski jeszcze w okresie zaborów i I wojny światowej (1905-1918).
79. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego. Uroczystości w całym kraju
Sam Związek przeszedł do konspiracji już jesienią 1939 r. przyjmując konspiracyjną nazwę Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Przystąpił też do organizowania tajnej oświaty polskiej, stając się głównym filarem konspiracyjnej działalności edukacyjnej Polskiego Państwa Podziemnego. Ta rola ZNP jest dziś często przemilczana, w wielu źródłach można przeczytać, że to nauczyciele powołali Tajną Organizację Nauczycielską, lecz brakuje konkretu – że TON była konspiracyjnym wcieleniem ZNP.
Na czele TON stała tzw. Centralna Piątka z Zygmuntem Nowickim (1881-1944), ostatnim przedwojennym prezesem Związku. Niestety legendarny przywódca Związku ginął w zbombardowanym schronie 29 września 1944 r. Jego nazwisko znajduje się dziś na liście cywilnych ofiar powstania.
Nauczyciele, oprócz tego, że zgodnie ze swoim powołaniem wypełniali – jak głosiła Odezwa TON – “dziejową misję” edukacyjną, walczyli także z bronią w ręku. 1 sierpnia 1944 r. wielu stanęło na powstańczych barykadach, wielu poległo w kolejnych tygodniach walk, oddając życie za wolność.
Przypominamy niektóre publikacje Głosu Nauczycielskiego:
Historia w murach zapisana. Powstanie Warszawskie z perspektywy ulicy Juliana Smulikowskiego
75 lat temu zginął w zbombardowanym schronie… Bohater ZNP i TON Zygmunt Nowicki
Nauczyciele w Powstaniu Warszawskim i w polskim podziemiu. Cześć ich pamięci!
W czwartek przypada 78. rocznica śmierci poety Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
Smulikowscy, Bytnarowa, Kamiński i inni – członkowie ZNP i ich rodziny w Powstaniu Warszawskim
Więcej tekstów historycznych można znaleźć tutaj