Tajna Organizacja Nauczycielska – kryptonim podziemny Związku Nauczycielstwa Polskiego w latach 1939-1945


Dzięki Polskiemu Państwu Podziemnemu powstałemu 27 września 1939 r. i Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, utworzonej 26 października 1939 r., tajne nauczanie w czasie okupacji mogło przybrać formę zorganizowaną

„Nauczycielstwo (…) obok armii zbrojnej jest drugim karnym wojskiem Rzeczpospolitej Polskiej”

Julian Smulikowski (1880-1934)

 Te słowa Julian Smulikowski, jeden z założycieli Związku Nauczycielstwa Polskiego i współtwórców jego potęgi w II RP, miał wypowiedzieć w 1930 r. Jak pisała Teresa Jaroszuk, nauczyciel w rozumieniu Smulikowskiego był „bojownikiem niepodległości ojczyzny” (patrz bibliografia).

W 1939 r. związkowcy i nauczyciele rzeczywiście stali się – tak jak to określił kilka lat przed wojną Julian Smulikowski – zarówno wojskiem Rzeczypospolitej Polskiej, jak i bojownikami o niepodległość ojczyzny. W tym brzemiennym w wydarzenia roku byli gotowi na nadchodzące zagrożenie – wybuch II wojny światowej. Świadczy o tym znana odezwa prezesa Okręgu Krakowskiego ZNP Władysława Sieńki z sierpnia 1939 r.: „Nauczycielstwo zorganizowane w ZNP musi wykazać swój spokój, równowagę, zdolności organizacyjne i całkowitą ofiarność w tej wielkiej dla Państwa Polskiego chwili”.

Uderzenie Niemiec hitlerowskich na Polskę 1 września 1939 r. zapoczątkowało II wojnę światową, ale doprowadziło także – podobnie jak i atak Związku Radzieckiego 17 września – do trwającej przez sześć lat okupacji Polski. Lata okupacji były również okresem bohaterskiego oporu społeczeństwa polskiego wobec obcych najeźdźców. Opór ten przejawiał się nie tylko w walce zbrojnej i konspiracji, ale również w prowadzeniu tajnej edukacji. W tajnej działalności edukacyjnej chodziło przede wszystkim o zachowanie – w warunkach eksterminacji narodu – substancji narodowej i przekazanie polskiej kultury, języka, tożsamości i wiedzy młodemu pokoleniu, które miało w przyszłości podjąć walkę oraz uczestniczyć w odbudowie wolnej Polski.

(…)



Dr Piotr Wierzbicki. historyk, ZNP Kraków-Śródmieście

Chcesz wiedzieć więcej? Czytaj Głos Nauczycielski (nr 39, e-wydanie)



Pozostałe artykuły w numerze 39/2021: