Zdalne nauczanie pokazuje jakość relacji między uczniem a nauczycielem i grupą


Z Agnieszką Turską-Majewską, psychologiem, trenerem i terapeutą, rozmawia Jarosław Karpiński

Problemy z motywacją uczniów do nauki istniały zawsze, ale pandemia znacznie je pogłębiła. Na pewno ma na to wpływ to, że nie wiemy, kiedy skończy się zdalna edukacja i że młodsze klasy uczą się stacjonarnie, a starsze zdalnie. Na motywację wpływa zapewne cała ta otoczka związana z zakażeniami COVID-19 i obostrzeniami. Na co jeszcze zwróciłaby Pani uwagę? Co demotywuje uczniów?

– Uczniów może demotywować szeroko rozumiana zmiana, która nastąpiła w ich życiu. Pandemia i zmiana trybu nauczania spowodowały, że uczniowie są sfrustrowani, mają niezaspokojone potrzeby, np.: kontaktu z rówieśnikami, różnorodności, stymulacji, relacji z nauczycielami. Taka izolacja społeczna wpływa na kondycję psychiczną u wszystkich, a szczególnie może dotykać dzieci i młodzież, dla których szkoła to miejsce do tworzenia więzi, budowania swojego wizerunku i rozwoju tzw. umiejętności psychospołecznych. Nie spotkałam 12-latki, która idzie z ciekawością do szkoły, bo nie może się doczekać lekcji na temat jamochłonów. W tym wieku więcej emocji budzi założenie nowych dżinsów i zaprezentowanie się w nich. Nauczenie zdalne pozbawia dzieci w tym wieku przeżywania właśnie takich wydarzeń, które dla nich są bardzo istotne.

Pandemia zaskoczyła i nauczycieli, i uczniów, i rodziców. Zdalne nauczanie stało się dla środowiska oświatowego swoistym poligonem doświadczalnym. Na co skarżyli się uczniowie w kontekście braku motywacji do nauki? Co wynika z badań?

– Badania Wydziału Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego z czerwca 2020 r. wykazały, że jednym z głównych czynników, na który skarżyli się uczniowie w edukacji zdalnej, jest doświadczanie znudzenia podczas lekcji online oraz przytłaczająca liczba prac domowych. Z relacji uczniów wynikało, że większość lekcji polegała na długich wykładach nauczycieli, co wpływało na trudność w utrzymaniu koncentracji. Badania pokazały też, że zadania, które uczniowie otrzymywali do samodzielnego przepracowania stanowiły ok 75 proc. zdalnego nauczania. Warto zwrócić uwagę na to, że badania dotyczyły pierwszych miesięcy zdalnej edukacji, kiedy to nauczyciele byli pozostawienie sami sobie jeśli chodzi o zorganizowanie odpowiedniego sprzętu do przeprowadzenia zajęć online, rozwoju swoich kompetencji technologicznych i stworzenie nowych scenariuszy zajęć.

Bowiem, jak się okazało, nie jest możliwe proste przeniesienie zajęć stacjonarnych na lekcje online w skali 1:1. Taka adaptacja do nowych warunków wymagała od nauczycieli dużej kreatywności, szukania wsparcia i wiedzy. Z tego co wiem, najwięcej pomocy uzyskali od siebie nawzajem poprzez wymianę doświadczeń czy przyuczanie się do wykorzystania nowych programów.

Jedni uczniowie radzą sobie lepiej ze zdalną nauką, inni gorzej. Brak motywacji nie dotyczy na pewno wszystkich.

– Tak, większą motywację można zaobserwować u uczniów, którzy mają dobre warunki domowo-techniczne do uczestniczenia w lekcjach online (dobrej jakości komputer, dobre łącze internetowe, własny pokój). Na pewno na lepsze przystosowanie się uczniów do nowych warunków nauczania ma wpływ wsparcie i zaangażowanie rodziców. Warto też pamiętać o uwarunkowaniach osobowościowych i biologicznych – dzieci, u których już na zajęciach stacjonarnych można było zaobserwować pewną pobudliwość ruchową i potrzebę stymulacji, na zajęciach online będą się zmagały z podobnymi wyzwaniami związanymi z utrzymaniem uwagi i koncentracji przed monitorem.

Nauczyciele zwracają uwagę, że za brakiem motywacji uczniów może się kryć m.in. większa anonimowość w trakcie zdalnego nauczania, niesamodzielność pracy z zadanym materiałem, co przyznają sami rodzice. Co Pani o tym sądzi?

– Według mnie zdalne nauczanie uwypukla jakość relacji między uczniem a nauczycielem i innymi uczniami. Jeśli te relacje były zbudowane przed pandemią i uczeń czuje się bezpiecznie w swojej klasie i przy nauczycielu, będzie wówczas bardziej zmotywowany do współpracy. Jeśli było inaczej, tj. dziecko doświadczało zawstydzania czy rozliczania na forum grupy, wówczas będzie korzystało z takiej strategii, jak chowanie się i wyłączanie kamerki. Oczywiście są też takie sytuacje, kiedy sprzęt komputerowy nie ma kamerki, a anonimowość nie pomaga w nawiązaniu kontaktu i trudno wtedy o zaangażowanie. Jeśli chodzi o niesamodzielność pracy nad zadanym materiałem, to warto poruszać temat ilości tego materiału. Tak jak wspominałam, z badań z czerwca 2020 r. wynika, że na lekcję online przypada ok 75 proc. przesyłanych zadań, które trzeba wykonać w zwykłych podręcznikach lub w ćwiczeniach lub otrzymanie od nauczycieli e-materiałów do samodzielnej nauki.

To sprawia, że dziecko przez kilka godzin dziennie musi samo siedzieć nad lekcjami. W psychologii mówimy o tym, że ważne aby cel był ambitny, ale również realny. Zbyt duża ilość materiału może spowodować duże zniechęcenie.

Jak skutecznie motywować uczniów w warunkach pandemii?

– Kluczowe wydaje się, abyśmy zmienili to pytanie z: „jak uczniów zmotywować” na: „co uczniów motywuje?”. Jeśli nauczyciel czy rodzic pochyli się nad takim pytaniem i znajdzie odpowiedzi, to tym samym uzyska rozwiązania. Dzieci motywują zbudowane relacje. Dlatego tak ważne jest, aby lekcje online zawierały w sobie elementy integracji. Wystarczy dosłownie kilka minut, żeby dzieci mogły podzielić się tym, co u nich słychać, pokazały swój ulubiony kubek czy domowe zwierzę. Takie momenty będą tworzyły poczucie wspólnoty i przynależności. Manfred B. Rosenberg, twórca Porozumienia bez Przemocy, twierdził, że ludzie wtedy współpracują, kiedy wierzą, że ich potrzeby są dostrzeżone. Więc zauważmy, że dzieci m.in po to chodzą do szkoły, aby zaspakajać potrzeby kontaktu z rówieśnikami/nauczycielami i wyjdźmy temu naprzeciw nawet w lekcjach zdalnych. Znam nauczycieli, którzy z klasą utworzyli grupę na messengerze, co bardzo ułatwia kontakt i pomaga go podtrzymać. Na motywację ucznia ma również wpływ poczucie kompetencji.

Dlatego też ważne jest docenianie, zamiast upominania. Warto zauważyć, że ktoś oddał pracę na czas i nie traktować tego, jako tylko spełnienie obowiązku. Każde pozytywne wzmocnienie wpływa na poczucie mocy u dziecka.

Dzieci motywuje również ciekawość, wzbudzanie w nich zainteresowania. Dlatego tak ważne jest korzystanie z różnych form przekazu, które będą aktywizować dzieci i pomagać w utrzymaniu uwagi, np.: filmiki, prezentacje, interaktywne zajęcia, projekty, w których klasa jest podzielona na podgrupy i maja jakieś zadanie do wykonania.

Na co jeszcze zwrócić uwagę? Po tych miesiącach doświadczeń jest chyba lepiej niż było na początku?

– Zaraz minie rok odkąd nauczyciele i uczniowie musieli się zmierzyć z przejściem na nauczanie zdalne. Myślę, że jest dużo lepiej, szczególnie dzięki tym nauczycielom, którzy tyle pracy i wysiłku włożyli w to, aby wdrożyć nowy sposób nauczania adekwatny do nowych warunków. Ponadto powstało dużo publikacji i portali, gdzie można szukać inspiracji, jak chociażby epedagogika.pl. Na pewno warto zwrócić uwagę na to, że nauczanie zdalne to nie tylko przekazywanie materiału, ale wymaga ono od nauczyciela wsparcia uczniów. Dla dzieci to duża zmiana, którą może nawet stać się przyczyną kryzysu psychicznego.

Dziękuję za rozmowę.

*** 

Agnieszka Turska-Majewska – mgr psychologii, właścicielka ośrodka szkoleniowo-terapeutycznego Integri TSR, pracuje w nurcie Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach oraz korzysta z modelu komunikacji Porozumienie bez Przemocy, certyfikowany trener I stopnia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (PTP). Od lat współpracuje z nauczycielami w ramach realizowania specjalnych programów i szkoleń m.in dla Warszawskiego Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń.

Fot. Archiwum prywatne



Czytaj – GN nr 9-10 (e-wydanie)

Webinarium „Jak wykorzystywać potencjał i mocne strony w motywowaniu ucznia”.

Zapraszamy nauczycieli!

Webinarium odbędzie się 17 marca br. w godzinach 16-18 i jest kierowane do nauczycieli, którzy chcą dowiedzieć się, jak motywować uczniów do nauki, zwłaszcza podczas edukacji zdalnej.

Podczas webinarium zostanie przedstawione zastosowanie Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach w obszarze motywowania ucznia. Podejście to bazuje na wydobywaniu potencjału i mocnych stron w celu wspierania pożądanej zmiany.

Bloki tematyczne:

>> Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach w edukacji – co to jest i na czym polega?

>> Dlaczego kwestia „motywowania ucznia” wymaga zmiany postawy?

>> Jak  i po co wydobywać zasoby ucznia?

>> Praca na „wyjątkach” od reguły – rozwijanie umiejętności dostrzegania tego, co działa w uczniu i w relacji nauczyciel – uczeń.

Webinarium poprowadzi Agnieszka Turska-Majewska – mgr psychologii, trener pracujący na podstawie modelu komunikacji Nonviolent Communication, certyfikowany: terapeuta i trener TSR, certyfikowany trener I stopnia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (PTP), mediator.

Webinarium będzie transmitowane na profilu facebookowym Głosu Nauczycielskiego (www.facebook.com/GlosNauczycielski) – nie jest wymagana wcześniejsza rejestracja.

Wydarzenie jest elementem cyklu „Uczę innych – dbam o siebie” prowadzonego przez Głos Nauczycielski i Fundację Orange, w ramach projektu „Lekcja:Enter”. Więcej informacji: https://glos.pl/ucze-innych-dbam-o-siebie



Pozostałe artykuły w numerze 9-10/2021: